Βίκυ Γεροντοπούλου: Η ψηφιακή εκδοχή της Χάρτας του Ρήγα Βελεστινλή

Το Ίδρυμα Ωνάση και η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη, με αφορμή τα 200 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας 1821-2021, διοργανώνουν τον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό δημιουργίας ψηφιακών έργων «Hack the Map: Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή».

Το CultureNow μίλησε με την υπεύθυνη του νέου αυτού εκπαιδευτικού προγράμματος, την κυρία Βίκυ Γεροντοπούλου, η οποία μας ανέλυσε τις μοναδικές δυνατότητες που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες στη διδασκαλία και τη μάθηση της ιστορίας, τις ιστορίες που κρύβονται μέσα στη 12φυλλη Χάρτα του Ρήγα -το σπουδαίο αυτό απόκτημα της Ωνασείου Βιβλιοθήκης– τις οποίες μπορεί κανείς να εξερευνήσει πιο εύκολα από ποτέ χάρη στην ψηφιακή εκδοχή της.

Τελικά, η κυρία Βίκυ Γεροντοπούλου μας ενθάρρυνε να συνεχίζουμε να αισιοδοξούμε και να ανακαλύψουμε μαζί της και με τους μαθητές την πλούσια συλλογή βιβλίων και αρχείων της βιβλιοθήκης, γνωρίζοντας με εναλλακτικούς τρόπους την ιστορία της ελληνικής επανάστασης.

– Το 2021 σηματοδοτεί την επέτειο 200 χρόνων από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης. Πώς συνδυάζεται η ιστορία ενός έθνους με τις νέες τεχνολογίες;

Οι νέες τεχνολογίες σήμερα διατρέχουν και εφαρμόζονται σε ένα ευρύ φάσμα πεδίων γνώσης. Ο δημιουργικός συνδυασμός τους ιδιαίτερα με την ιστορία, μας παρέχει προηγμένα εργαλεία και απεριόριστες προοπτικές συλλογής, έρευνας και παρουσίασης γεγονότων, τεκμηρίων και δεδομένων. Η δυναμική αυτή σχέση των νέων τεχνολογιών με τη διδασκαλία και τη μάθηση της ιστορίας έχει μεταβάλλει τον τρόπο που λαμβάνουμε και επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες, έχει απελευθερώσει τη φαντασία και τις δυνατότητες αναβίωσης του παρελθόντος.

Είναι βέβαιο ότι η επαφή με ένα ψηφιακό τεκμήριο δεν μπορεί να συγκριθεί με τη βιωματική επίσκεψη σε ένα μουσείο ή μια βιβλιοθήκη. Το ιδανικό θα ήταν αυτά τα δυο να συνδυάζονται. Στη σημερινή συγκυρία όμως λόγω του εγκλεισμού, λόγω της πανδημίας, τα ψηφιακά τεκμήρια έχουν αποκτήσει αξία και έχουν επαναπροσδιορίσει τη μεθοδολογία προσέγγισης και διαχείρισης της ιστορικής γνώσης. Επιπλέον, έχουν κερδίσει πολύ γρήγορα το έδαφος και την εκτίμηση που κάποτε τους έλειπε, καθώς δίνουν ελεύθερη πρόσβαση στην έρευνα, χωρίς περιορισμούς.

Μιλώντας συγκεκριμένα για τη Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, η ψηφιακή της εκδοχή, μας επιτρέπει παρεμβάσεις που απαγορεύονται σε ένα φυσικό αντικείμενο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Μπορούμε να την τροποποιήσουμε, να τη μεγεθύνουμε για να δούμε λεπτομέρειες, να την τυπώσουμε, να αποσπάσουμε τα φύλλα της, να την κάνουμε τρισδιάστατη, να οπτικοποιήσουμε τα σύμβολά της, να την αποθηκεύσουμε, να την ανακατασκευάσουμε με τον δικό μας τρόπο.

Είμαι βέβαιη ότι η επέτειος των 200 χρόνων από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης θα αποτελέσει αφορμή για την υλοποίηση πολλών καινοτόμων ψηφιακών έργων, θεμελιώνοντας τη δημιουργική διασύνδεση της ιστορίας και των νέων τεχνολογιών.

– Θα θέλατε να μας μυήσετε στα μυστικά της Χάρτας του Ρήγα Βελεστινλή και πώς αυτά μεταφράζονται μέσα από γρίφους και σύμβολα σε έναν multimedia διαγωνισμό;

O Ρήγας Βελεστινλής ενσωμάτωσε με έντεχνο τρόπο επάνω στην Χάρτα του πολλά σύμβολα, όπως: αρχαίες παραστάσεις, αρχαία νομίσματα, αρχαιολογικά μνημεία, μυθικούς ήρωες, ιστορικές μάχες και τοπογραφικά σχέδια. Όλα αυτά τα εικονογραφικά στοιχεία αντανακλούν τις ιδέες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας και αποτυπώνουν την ιστορική συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα έως τον 18ο αιώνα καθώς και τη διασπορά του στον χώρο. Το εποπτικό εργαλείο της Χάρτας, ενέχει μια απίστευτη επικοινωνιακή δύναμη, στοχεύοντας στην αφύπνιση της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων και δικαιωματικά έχει χαρακτηριστεί ως το multimedia μιας άλλης εποχής.

Τα μυστικά σύμβολα της Χάρτας και οι ιστορίες που κρύβονται μέσα της, αποτέλεσαν έμπνευση για τον σχεδιασμό μιας σειράς εκπαιδευτικών δράσεων από την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη που στόχο είχαν την οπτικοποίηση και την τρισδιάστατη απεικόνιση των εικαστικών λεπτομερειών αυτού του ιστορικού τεκμηρίου. Η δημιουργική ενασχόληση με το αντικείμενο της Χάρτας οδήγησε στην βαθύτερη κατανόηση της σημασίας της και στην αρτιότερη σύνδεσή της με τα υπόλοιπα εκδοτικά έργα του Ρήγα Βελεστινλή. Η σταδιακή ωρίμανση αυτών των εκπαιδευτικών δράσεων είχε ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του προγράμματος και εν τέλει τον σχεδιασμό του Μαθητικού Διαγωνισμού Hack the Map: Η Χάρτα του Ρήγα για σχολικές ομάδες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όλης της χώρας.

– Πώς καταλήξατε στην ευφάνταστη ιδέα του «χακαρίσματος» της ιστορίας;

Οι συλλογές βιβλίων, αρχείων, έργων τέχνης και ιστορικών τεκμηρίων του Ιδρύματος Ωνάση αποτελούν μια εξαιρετική ευκαιρία για αξιοποίηση ενός μεγάλου πλούτου πληροφοριών μέσα από την ανάδειξη θεματικών, τη διήγηση ιστοριών και την εμπλοκή σπάνιων αντικειμένων στη διαδικασία της μάθησης. Επιδιώκοντας συνεργασίες με αναγνωρισμένους ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς φορείς και συνδυάζοντας ποικίλα επιστημονικά πεδία με το περιεχόμενο των συλλογών της, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης ενθαρρύνοντας μέσα από τα εκπαιδευτικά της προγράμματα την περιέργεια, την ανακάλυψη, το παιχνίδι και την κριτική σκέψη.

Ένα από τα πιο σπουδαία αποκτήματα της βιβλιοθήκης είναι το πλήρες αντίτυπο της 12φυλλης Χάρτας του Ρήγα, το οποίο δεσπόζει επιβλητικά στον χώρο της κεντρικής της αίθουσας. Η ιδέα για τη δράση Hack the Map γεννήθηκε μέσα από τη δημιουργική επαφή και την πολύ-αισθητηριακή μας εμπλοκή με αυτό το ιστορικό αντικείμενο της προεπαναστατικής περιόδου. Τόσο η συναρπαστική ιστορία δημιουργίας της Χάρτας όσο και ο εικονογραφικός της πλούτος ενεργοποίησαν την φαντασία μας και μας ενέπνευσαν να σχεδιάσουμε έναν ψηφιακό μαθητικό διαγωνισμό που θα έδινε ζωή σε αυτόν τον ιστορικό χάρτη, αναδεικνύοντας τα κρυφά του μηνύματα με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών. Δοκιμάσαμε πιλοτικά τα εργαστήριά μας σε διάφορες ηλικιακές ομάδες παιδιών αλλά και μέσα στη σχολική τάξη, προσαρμόσαμε τη δομή της δράσης στις νέες συνθήκες και ανακοινώσαμε αυτή την καινοτόμο ψηφιακή πρωτοβουλία σε πανελλήνιο επίπεδο, στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας 1821-2021 και σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς -Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας και το Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.

– Η υποβολή προτάσεων από τους μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τους καθηγητές τους λήγει στις 19 Φεβρουαρίου. Θα μπορούσατε να μας αποκαλύψετε μερικά στοιχεία για τις προτάσεις που έχουν υποβληθεί μέχρι στιγμής;

Λόγω του ότι η διαγωνιστική διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί η Α΄ φάση, δεν μπορούμε να αποκαλύψουμε πολλές λεπτομέρειες για το περιεχόμενο των προτάσεων που έχουν υποβληθεί. Tο θετικό στοιχείο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη δράση, όχι μόνο από Γυμνάσια και Λύκεια της χώρας αλλά και από ελληνικά σχολεία του εξωτερικού, τα οποία μπορούν επίσης να συμμετάσχουν. Επιπλέον, είναι πολύ ενθαρρυντικό το ότι έχουμε προτάσεις και για τις τέσσερεις διαγωνιστικές κατηγορίες ψηφιακών έργων του Διαγωνισμού (AR, VR, Digital Storytelling & 3D Video Game), γεγονός που αποτελεί δείκτη και του επιπέδου ψηφιακού γραμματισμού των εφήβων. Παρόλο που η εκπαιδευτική κοινότητα βρίσκεται σε αναταραχή και δοκιμάζεται καθημερινά, φαίνεται πως έχει τις κεραίες της ανοιχτές, εφαρμόζοντας νέες τεχνικές πρόσβασης στην εκπαίδευση καθώς και νέους τρόπους μάθησης.

– Ποιο είναι το έπαθλο για τις σχολικές ομάδες που θα διακριθούν στον διαγωνισμό;

Στον τομέα της Παιδείας, το Ίδρυμα Ωνάση, επί σειρά ετών επιχορηγεί ελληνικά σχολεία σε όλη τη χώρα για να υποστηρίξει τη λειτουργία τους, προσφέροντας τεχνολογικό εξοπλισμό και εκπαιδευτικό υλικό, με σκοπό τη διευκόλυνση των παιδαγωγών στο διδακτικό τους έργο και τη βελτίωση της ποιότητας μάθησης των μαθητών. Συνεχίζοντας αυτή την πρωτοβουλία, στο πλαίσιο του διαγωνισμού οι νικητήριες ομάδες θα λάβουν επαίνους και χρηματικά έπαθλα ύψους 1.500 € με τη μορφή δωρεάς τεχνικού εξοπλισμού στις σχολικές μονάδες στις οποίες ανήκουν. Συνολικά θα δοθούν 4 βραβεία, ένα για κάθε κατηγορία ψηφιακών έργων. Επιπροσθέτως, η επιτροπή αξιολόγησης διατηρεί το δικαίωμα να απονείμει περισσότερα από ένα βραβεία σε περίπτωση ισοψηφιών.

– Πιστεύετε ότι αυτή η επετειακή χρονιά θα αποτελέσει και μία ευκαιρία για τους μαθητές να ανακαλύψουν εις βάθος την ενδιαφέρουσα ιστορία της ελληνικής επανάστασης και πώς μπορεί να συμβάλλει η Ωνάσειος βιβλιοθήκη σε ένα τέτοιο εγχείρημα;

Η φετινή χρονιά συνοδεύεται από περισσότερες προκλήσεις σε σχέση με κάθε άλλη χρονιά, λόγω της πανδημίας του Covid-19. Η κατάσταση που επικρατεί στα σχολεία είναι εξαιρετικά δύσκολη και αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν αρκετά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν. Ωστόσο, αυτό δεν μας αποθαρρύνει να συνεχίζουμε την προσπάθεια και να αισιοδοξούμε. Δεδομένων των συνθηκών, δεν πιστεύω ότι κατά τη διάρκεια αυτού του σχολικού έτους οι μαθητές θα ανακαλύψουν εις βάθος την ιστορία της ελληνικής επανάστασης. Σίγουρα όμως θα τους δοθούν ευκαιρίες να γνωρίσουν τις πολλαπλές πτυχές της με εναλλακτικούς τρόπους και ίσως δοκιμάσουν να μπουν στη διαδικασία να εφεύρουν και δικές τους μεθόδους προσέγγισης του ιστορικού παρελθόντος με τη χρήση της τεχνολογίας και του διαδικτύου.

Η συμμετοχή στον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Hack the Map: Η Χάρτα του Ρήγα αποτελεί μια τέτοια ευκαιρία. Οι σχολικές ομάδες θα ταξιδέψουν ψηφιακά στην εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, θα γνωρίσουν τη ζωή του Ρήγα, θα μάθουν λεπτομέρειες για την κατασκευή της Χάρτας, θα μελετήσουν τα σύμβολά της, θα μπουν στη διαδικασία διεξαγωγής ιστορικής έρευνας και θα έρθουν σε επαφή με πρωτογενείς πηγές και αρχεία. Μέσα από αυτή την εμπειρία θα έχουν τη δυνατότητα επίσης να αξιοποιήσουν καινοτόμα ψηφιακά εργαλεία και να αποκτήσουν ψηφιακές δεξιότητες που θα τους χρησιμεύσουν και στη συνέχεια, όταν θα είναι πια φοιτητές ή επαγγελματίες.

Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που βιώνει η εκπαιδευτική κοινότητα αυτή τη χρονική περίοδο και με σκοπό την ενθάρρυνση συμμετοχής στη διαγωνιστική διαδικασία, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη έχει δημιουργήσει πλούσιο υποστηρικτικό υλικό για τη Χάρτα του Ρήγα σε ψηφιακή μορφή, ανοιχτό και ελεύθερα προσβάσιμο σε όλους. Μέσα από ένα εύχρηστο σύστημα ασύγχρονων μαθημάτων, οι σχολικές ομάδες μπορούν να προετοιμαστούν, να αντλήσουν δημιουργικές ιδέες και να κάνουν εγγραφή για να συμμετάσχουν στον μαθητικό διαγωνισμό έως τις 19 Φεβρουαρίου 2021. Μπορείτε να επισκεφτείτε την πλατφόρμα Classroom του Ιδρύματος Ωνάση στον ακόλουθο σύνδεσμο: classroom.onassis.org

Τέλος, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη διαθέτει μια πλούσια συλλογή βιβλίων και αρχείων, τα οποία εκδόθηκαν λίγο πριν από την ελληνική Επανάσταση του 1821 από μια σειρά σπουδαίων λογίων και διδασκάλων του Γένους. Όλο αυτό το υλικό βρίσκεται ψηφιοποιημένο στο www.onassislibrary.gr και μπορεί να αξιοποιηθεί ελεύθερα για τη δημιουργία ποικίλων ψηφιακών έργων, ερευνητικών εργασιών και εκδόσεων.

Διαβάστε επίσης:

Hack The Map: Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός από το Ίδρυμα Ωνάση