Τέσσερα γράμματα γραμμένα από τον Καμύ, που απευθύνονται σε έναν υποτιθέμενο φίλο Γερμανό, κυκλοφορούν σε μια μικρή αλλά καλαίσθητη έκδοση από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση των Νίκη Καρακίτσου Douce & Μαρία Κασάμπογλου Roblin.
Ο Καμύ γράφει τις τέσσερις αυτές επιστολές την εποχή που η Γαλλία βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή, από τον Ιούλιο του 1943 έως και τον Ιούλιο του 1944. Μιλάει απευθυνόμενος στους Γερμανούς εννοώντας τους Ναζί και μιλάει ο ίδιος εκ μέρους όλων των Ευρωπαίων και όχι μόνο των Γάλλων, κάτι που το ξεκαθαρίζει απόλυτα ο ίδιος. Κατορθώνει όμως να καταδείξει ότι η ελευθερία συγκρούεται πάντα με την εξουσία και ότι η ιδεολογία της εποχής θα ηττηθεί τελικά από τη δύναμη του πνεύματος.
Η αντιπαράθεση για τον Καμύ δεν έχει να κάνει με τα ίδια τα έθνη αλλά με τις στάσεις που αυτά υιοθετούν. Άλλωστε ο Καμύ υπήρξε πάντα οικουμενικός και αξίζει να διαβαστεί από όλους αυτό το βιβλίο του όχι μόνο επειδή μέσα στις 94 σελίδες του θα συναντηθεί με ένα μεγάλο πνεύμα όσο επειδή σήμερα που τα συγκεκριμένα ιδεολογικά ιδεώδη έχουν αναβιώσει απειλούν να στοιχειώσουν ξανά την Ευρώπη «καθεστώτα δημίων».
Με μια χειρουργική ακρίβεια αλλά και με τη γενναιοδωρία μιας ευγενούς γλώσσας που πάντα τον διακρίνει, ο Καμύ ορθώνει έναν ισχυρό λόγο απέναντι στο «αιματοκυλισμένο μέλλον» που διαβλέπει πως έρχεται. Και μοιάζει να είναι απίστευτο πόσο προφητική και ταυτόχρονα διαχρονική μπορεί να είναι η σκέψη ενός μεγάλου διανοητή όπως υπήρξε ο Καμύ, καθώς διαβάζοντας αυτό το κείμενο ο σημερινός αναγνώστης δεν βλέπει μόνο μπροστά του τη γερμανική αντίληψη της εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, βλέπει παράλληλα και τη σημερινή εποχή. Το αιματοκυλισμένο μέλλον που οραματίστηκε ο Καμύ δεν είναι αυτό που βίωσε η ανθρωπότητα το 1941-1944 αλλά η δραματική κατάσταση την οποία βιώνει η Ευρώπη σήμερα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η πρώτη επιστολή, γραμμένη τον Ιούλιο του 1943, γίνεται η αφορμή να απαντήσει στον υποτιθέμενο φίλο του που τον κατηγορεί ότι δεν είναι φιλόπατρις και να δηλώσει ευθαρσώς την αγάπη του προς τον άνθρωπο λέγοντας ότι ο άνθρωπος και η ευτυχία του είναι υπεράνω κάθε πατρίδας. Στη δεύτερη επιστολή μιλά για την υπεροχή του πνεύματος έναντι της εξουσίας και την υπογράφει τον Δεκέμβρη του 1943. Η τρίτη επιστολή, τον Απρίλη του 1944, μιλά για τη Δικαιοσύνη του ευρωπαϊκού πνεύματος και τονίζει ότι θα μπορούσε να παίξει κυρίαρχο ρόλο στην Ιστορία αν ο πόλεμος δεν κατόρθωνε να ανατρέψει την πορεία του τόσο παράλογα.
Αιχμηρός και καταγγελτικός ο λόγος του, τονίζει για μια ακόμη φορά την προσήλωση του Καμύ στον ανθρωπισμό και τη Δικαιοσύνη που όπως γράφει: «υπερέχει του γερμανικού μεγαλείου» και παράλληλα μιλάει για τη πνευματική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη γερμανική νοοτροπία και την ευρωπαϊκή κουλτούρα λέγοντας:
«Θα ήθελα να συνειδητοποιήσετε καλά τούτη τη διαφορά: η Ευρώπη είναι για σας αυτός ο τόπος που περιβάλλεται από θάλασσες και βουνά, που χωρίζεται από φράγματα, ο σκαμμένος στα έγκατά του από ορυχεία, ο κατάσπαρτος με καλλιέργειες, όπου η Γερμανία παίζει μια παρτίδα με μοναδικό διακύβευμα το ίδιο το μέλλον της. Για μας όμως είναι αυτή η γη του πνεύματος όπου εδώ και είκοσι αιώνες συνεχίζεται η πιο καταπληκτική περιπέτεια του ανθρώπινου νου. Είναι αυτή η προνομιούχος αρένα όπου η πάλη του ανθρώπου της Δύσης ενάντια στον κόσμο, ενάντια στους θεούς, ενάντια στον εαυτό του, φτάνει σήμερα στην πιο συγκλονιστική φάση της. Όπως βλέπετε δεν υπάρχει κοινό μέτρο για σας και για μας».
Το τέταρτο γράμμα θέτει τις νέες βάσεις πάνω στις οποίες θα οικοδομηθεί η Ευρώπη συμφιλιωμένη πια με τη Γερμανία που έτσι κι αλλιώς είναι σημαντική γι’ αυτήν, όπως κάθε άλλο έθνος, μια Γερμανία όμως απαλλαγμένη από το ναζισμό. Οι τέσσερις αυτές επιστολές συνθέτουν ένα δυνατό μανιφέστο περί ανθρωπισμού με τον Αλμπέρ Καμύ, να υπογράφει την τέταρτη επιστολή τον Ιούλιο του 1944, μέσα στην οποία είναι σαφέστατη η εξαγγελία για μια αλλαγή στην οποία προσβλέπει ο συγγραφέας.
Γραμμένες μέσα στη δίνη του πολέμου δείχνουν τη βάναυση νοσηρότητα του παραλογισμού της εποχής και ταυτόχρονα θυμίζουν τις αξίες που νοηματοδοτούν την ανθρωπιά, μια ανθρωπιά που τελικά θα βρει τη δύναμη να επικρατήσει και να εξαλείψει τα τραγικά αυτά φαινόμενα, αφού: «Μέσα από τα ουρλιαχτά και τη βία, πασχίζαμε να διαφυλάξουμε στην καρδιά μας τη θύμηση της ευτυχισμένης θάλασσας, ενός αξέχαστου για πάντα λόφου, το χαμόγελο ενός αγαπημένου ανθρώπου. Κι αυτό ήταν το καλύτερο όπλο μας, αυτό που δεν θα παραδώσουμε ποτέ. Γιατί, τη μέρα που θα το χάναμε, θα πεθαίναμε κι εμείς, όπως κι εσείς. Απλώς τώρα ξέρουμε ότι, για να σφυρηλατηθούν τα όπλα της ευτυχίας, απαιτούν πολύ χρόνο και ποτάμια αίματος».
Το βιβλίο του Αλμπέρ Καμύ, Γράμματα σ’ έναν φίλο Γερμανό, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.