Διαχρονικός είναι ένας συγγραφέας που με την γραφή του καταφέρνει να θίγει στα έργα του θέματα κοινωνικά, σχέσεις και έννοιες που ακόμα και όταν διαβάζονται, σε χρόνο μεταγενέστερο, δεν σταματούν να αντανακλούν το χθες στο σήμερα.
Ο Νικολάι Γκόγκολ – ο συγγραφέας του Τάρας Μπούλμπα και του θεατρικού “Επιθεωρητή” – όπως άλλωστε και ο σύγχρονός του Ντοστογιέφσκι με προσωπικές ανησυχίες και ανασφάλειες για το μέγεθος και την σημαντικότητα του έργου τους – κάποιοι σύγχρονοι συγγραφείς ας αναλογιστούν τις δικές τους – έρχεται να μας θυμίσει τι συνέβαινε στην Ρωσία και την Ουκρανία του τότε και με την ματιά στο μέλλον να επικαιροποιήσει τον λόγο του. Γιατί όποιος φοβάται τον λόγο του και σιγοκαίγεται συνεχώς μέσα του για το άξιο του λόγου του έχει πιθανότητες να γράψει ιστορία, ο Γκόγκολ μια φορά το χρέος του το έκανε και με το παραπάνω.
Φιλία, έχθρα, μίσος, ιδιοτέλεια, μικροπρέπεια, μικροψυχία, να έννοιες που ο αφηγητής του “Καβγά των δύο Ιβάν” ξεδιπλώνει, σε αυτό το μικρό διήγημα που μοιάζει με χρονογράφημα μιας μικρής και λησμονημένης από τον χρόνο κοινωνίας. Τι οδηγεί δύο φίλους και γείτονες να κονταροχτυπηθούν για μία υπόθεση ανούσια που στο κάτω κάτω δεν τους τιμά; Σε μία κοινωνία πληγωμένη από τον εγωισμό, την ανάγκη για υλικά αγαθά και την ζήλεια για την επιτυχία του διπλανού με όποιο κόστος, ο Γκόγκολ έρχεται με τον αιχμηρό του και έντονα σαιξπηρικό λόγο να σατιρίσει, να καταγγείλει, να κατηγορήσει και να προκαλέσει γέλιο για τα κακώς κείμενα των ανθρώπων. Πότε θα πάψουν οι άνθρωποι να είναι κοντόφθαλμοι και μικροπρεπείς και να δουν την αλήθεια της ζωής κατάματα μακριά από συμφέροντα και προσωπικά οφέλης Ο Γκόγκολ παλεύει να ξυπνήσει τους ανθρώπους της εποχής του που πλανώνται πλάνη οικτρά. Αλλά εφόσον είναι ήδη μπροστά από την εποχή του (ποιος κατανόησε τα κηρύγματα του Χριστού) γιατί να μπορέσει να εισακουστεί ο Γκόγκολ και οι πεποιθήσεις του? Η αλλαγή νοοτροπιών δυστυχώς φαντάζει σκηνή βγαλμένη από ταινία με εξωγήινους.
Οι χαρακτήρες του Γκόγκολ πλασμένοι, κομμένοι και ραμμένοι στα δικά του μέτρα αλλά ενάντια στα ήθη και τις αντοχές της λογοτεχνικής εποχής, είναι σήματα κινδύνου σε έναν δρόμο ανθρώπινων συναλλαγών κακοφτιαγμένο και κακοτράχαλο που όλο και περισσότερο ακροβατεί μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Δεν μπορεί να υπερβεί το ανθρώπινο μυαλό το κεκτημένο του και να κοιτάξει το κοινό καλό, βαλτώνει σε μία στείρα πραγματικότητα εφήμερη, τι κέρδος όμως προκύπτει από την εξαπόλυση ύβρεων και βελών μεταξύ δύο φίλων που μέχρι πρότινος μαζί δεν έκαναν και χώρια δεν μπορούσαν;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Τραγελαφικές καταστάσεις μας περιγράφει, ειρωνικός, σαρκαστικός, κυρίαρχος και παρατηρητής των ανθρώπων γύρω του που παρακολουθεί να βάζουν τα χέρια τους και να βγάζουν τα μάτια τους. Αν ο Γκόγκολ ζούσε σήμερα με την ίδια αρνητική ματιά θα τον έβλεπαν οι “ειδικοί” της λογοτεχνίας. Ο “Καβγάς των δύο Ιβάν” εκ μέρους του Γκόγκολ δεν είναι παρά το κατηγορητήριο για έναν κόσμο που έχει λασπώσει στον αλληλοσπαραγμό και την αλληλοεξόντωση και αυτό είναι η πικρή αλήθεια που πηγάζει από κάθε σκηνή. Ο κάθε πρωταγωνιστής του είναι ένας κόσμος από μόνος του, λοξοκοιτάει τον διπλανό του και με διάθεση θηρίου επιθυμεί να κατασπαράξει ό,τι του ανήκει.
Ο Γκόγκολ μοιάζει σαν πιλότος ελικοπτέρου που έχει πετάξει πάνω από το μικρό αυτό χωριό και με δημοσιογραφική ταυτότητα καταγράφει τους εξοβελισμούς και τις διαβολικές τάσεις των ηρώων του. Σε αυτήν την περίπτωση βέβαια οι ήρωές του είναι αρνητικά αντίγραφα και καρικατούρες των ίδιων τους των εαυτών και βρίσκονται στο έλεος της δικής τους χαμηλής αυτοεκτίμησης καθρεφτίζοντας την αδυναμία τους αυτή στις συγκεντρώσεις. Ο Γκόγκολ καταφέρνει να μεταδώσει από την μία το λυπηρό ράγισμα και την ευτέλεια των ανθρώπων αυτών που προκαλεί την συμπόνια μας και από την άλλη να αναδείξει ένα κωμικοτραγικό πλαίσιο που αναδεικνύει τον ξεπεσμό σε σημείο που προκαλεί το γέλιο, ένα γέλιο πέρα για πέρα πικρόχολο, εξάλλου και ο Μολιέρος στον Φιλάργυρο με το ίδιο ζήτημα καταπιάνεται, ιδωμένο από άλλη οπτική γωνία, αυτή του χρήματος.
Ο Γκόγκολ σε μία εποχή έντονων πολιτικοινωνικών αναταράξεων δοκιμάζει να εισβάλει στις συναθροίσεις των συμπατριωτών του και σαν ταχυδρόμος με αποστολή εντεταλμένου σύμβουλου σωτηρίας, να ρίξει το σπίρτο της ανάγκης για αλλαγή και μεταστροφή από έναν κόσμο σάπιο σε έναν άλλο επίπεδο αρμονικής συνύπαρξης κάτω από τον ίδιο ουρανό, αυτόν της συμφιλίωσης και της αλληλεγγύης. Αν και δηκτικός και κυνικός μέσω του λόγου του, φαντάζει σαν τον Πίτερ Παν των παραμυθιών να παλεύει στον κήπο με τα θηρία. Αναμφίβολα, ο ίδιος το καθήκον του το έχει πράξει και αναγνωρίζεται το μάχιμο του συγγραφέα, κρίμα είναι που έφυγε κατατρεγμένος και ανικανοποίητος, δέσμιος του πεπρωμένου του, αφού ποτέ δεν ένιωσε την επιτυχία.
“Τι φταίει ο καθρέφτης αν η μούρη σου είναι στραβή”
Το βιβλίο του Νικολάι Γκόγκολ, Ο Καβγάς των δύο Ιβάν κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροές