Κατά τον Χέγκελ “το μόνο που μας διδάσκει η ιστορία είναι ότι τίποτε δεν μας διδάσκει η ιστορία”. Το οδοιπορικό που επιχειρεί σε αυτό το μυθιστόρημα ο Ίβο Άντριτς την άποψη του Χέγκελ έρχεται με τραγικά επίκαιρο τρόπο να επικροτήσει και να επαυξήσει. Η πολύπαθη περιοχή των Βαλκανίων και δη η πρώην Γιουγκοσλαβία έχει ένα ιστορικό βεβαρημένο που λειτούργησε και συνεχίζει να λειτουργεί ανασταλτικά για την ειρήνη στην περιοχή λόγω της πολυφυλετικής της διάστασης και της πολυφωνίας των λαών που την κατοικούν, θα μπορούσαμε να μιλάμε για μια άλλη Μέση Ανατολή. Εμείς όλοι θεατές αυτής της κατάστασης, η οποία χρόνια τώρα με επώδυνες συνέπειες μετατρέπεται σε τροχοπέδη ανάπτυξης και ευημερίας, εμφανίζεται σαν λύκος της στέπας να δηλητηριάζει με μίσος και μισαλλοδοξία κάθε προσπάθεια ανόρθωσης και συνύπαρξης των ανθρώπων.
Ο Άντριτς, νομπελίστας συγγραφέας (τιμήθηκε το 1961) – τότε που ακόμα τα νόμπελ δεν δίνονταν τυφλά και κάτω από το τραπέζι για να εξυπηρετήσουν πολιτικά ή άλλα συμφέροντα – πηγαίνει πίσω τον χρόνο τότε που η ζύμωση των γεγονότων έδινε και έπαιρνε στην ευρωπαϊκή ήπειρο και η ειρήνη έκαιγε σαν καυτή πατάτα, τελώντας υπό συνεχή αμφισβήτηση και βρισκόμενη πολλές φορές στο έλεος των προσωπικών επιθυμιών των ηγετών της. Σε αυτήν την επισφαλή ατμόσφαιρα που μύριζε πόλεμο και ανταλλαγή πυρών οι αλληλοσυγκρούσεις, οι πολιτικές και διπλωματικές μάχες για την πρωτοκαθεδρία στο σκηνικό που είχε στηθεί καθώς και οι συνεχείς κόντρες και αντιπαραθέσεις Ρωσίας και Γαλλίας αποτελούσαν καθημερινό φαινόμενο. Όλα τα έθνη έπαιζαν τα ζάρια τους στην διεθνή σκακιέρα και το παραμικρό λάθος κόστιζε πολύ ακριβά. Σε αυτό το πλαίσιο κοσμοϊστορικών αλλαγών στην ταραγμένη ήπειρο που ονομάζουμε Ευρώπη, τα Βαλκάνια αποτελούσαν, όπως άλλωστε και σήμερα, ένα γεωστρατηγικό σημείο στον χάρτη που καθίστατο μήλο της έριδος για τους διεκδικητές. Οι χώρες της πρώην πλέον Γιουγκοσλαβίας βρίσκονταν, όπως και η Ελλάδα, υπό τούρκικη κυριαρχία και οι τότε μεγάλες δυνάμεις όπως μάθαμε να τις αποκαλούμε, Γαλλία, Αγγλία και Αυστρία κινούσαν τα δικά τους νήματα με σκοπό να κερδίσουν ένα μέρος της πίτας όταν θα ερχόταν η ώρα της κοπής της. Σε αυτό το μοίρασμα λοιπόν όφειλαν και λαχταρούσαν να βρίσκονται παρούσες για να επωφεληθούν από τις γηγενείς πλουτοπαραγωγικές πηγές, οι οποίες τότε ήταν άφθονες και ανέγγιχτες.
Ο Άντριτς μας αφηγείται σε αυτό το παραμύθι χωρίς αίσια αρχή και τέλος γιατί η ιστορία δεν είναι αμερικάνικη ταινία όπου κερδίζει πάντα ο καλός, μία Βοσνία – μην ξεχνάμε πως ο ίδιος ήταν Βόσνιος – χαμένη κυριολεκτικά στην μετάφραση των δικών της συμφερόντων που όμως οι άνθρωποί της κοντόφθαλμοι, μικρόψυχοι και μικροπρεπείς αδυνατούν να συγχρονιστούν για το καλό του τόπου τους και αναλώνονται σε συνωμοσίες, προδοσίες και αλληλοσπαραγμούς. Σε αυτό όμως το μεταίχμιο καραδοκούν οι Τούρκοι που διοικούν και εποφθαλμιούν και το παραμικρό παραστράτημα για να εδραιώσουν με μεγαλύτερη ένταση την κυριαρχία τους. Παρουσιάζεται ένας τόπος, το Τράβνικ όπου διαδραματίζονται σκηνές τριτοκοσμικές, δραματικές και πολλές φορές απάνθρωπες από ανθρώπους που δεν δείχνουν κανέναν σεβασμό, μεμψιμοιρούν, κουτσομπολεύουν τον διπλανό τους και στήνουν τρικλοποδιές με σκοπό να αφαιμάξουν ό,τι περισσότερο καταφέρουν από το βιος του πλησίον τους. Ισότητα, ελεύθερη διακίνηση ιδεών και πειθαρχία είναι λέξεις που δεν υπάρχουν στο λεξιλόγιό τους. Οι μόνοι που αντιστέκονται σε αυτήν την συγκυρία είναι οι Σέρβοι, λαός περήφανος και ελεύθερος από αρχής του, που παλεύουν για την ανεξαρτησία τους, δοκιμάζουν τις αντοχές τους και με εξεγέρσεις και επαναστάσεις επιχειρούν να αποκτήσουν το αγαθό της απεξάρτησης από τον τούρκικο ζυγό που πνίγει κάθε δυνατότητα εξέλιξης.
Οι δύο Ευρωπαίοι πρόξενοι, ο Αυστριακός φον Μίτερερ και στην πορεία ο Φον Πάουλιτς και ο Γάλλος Νταβίλ, πρωταγωνιστές σε αυτό το χρονικό ισορροπούν ανάμεσα στην ευρωπαϊκή ταυτότητα και τον φόβο που νιώθουν να τους κυριεύει για την ίδια τους την ζωή σε έναν τόπο αφιλόξενο, ξένο και ψυχρό. Οι γυναίκες τους βιώνουν την εχθρότητα και την απομόνωση από έναν λαό μακρινό ως προς τις δικές τους αρχές και συνήθειες, η ζωή στο Τράβνικ μοιάζει με τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή και κανείς τους δεν ξέρει αν ποτέ θα καθαρίσει από την κόπρο του Αυγείου. Ο ‘Αντριτς αναφέρει: “Ξέρεις πως όλοι μας χιμούμε πάνω σε καταστροφές και δυστυχίες που ούτε τ’ όνομά τους ούτε και το μέγεθός τους ξέρουμε, αλλά σίγουρα καραδοκούν εκεί στην άκρη των θριάμβων μας?” Σε καμία περίπτωση οι πρόξενοι δεν είναι αμέτοχοι της όλης αυτής δυστυχίας και άμοιροι των ευθυνών τους, γιατί με τις πράξεις τους και τις όποιες παραλείψεις τους που έρχονται βέβαια ως εντολές προς εκτέλεση από τις ηγεσίες των χωρών τους, συναινούν σε κινήσεις και δράσεις που υποβαθμίζουν τον τόπο που τους όρισε η μοίρα να υπηρετήσουν τα συμφέροντα της πατρίδας τους υπονομεύοντας έτσι όμως το μέλλον κάποιων άλλων ανθρώπων. Μήπως όμως ο κάθε λαός δεν είναι υπεύθυνος για το ίδιο του το μέλλον και δεν πρέπει να παρακάμπτει τα όποια εμπόδια του παρουσιάζονται για να φτάσει στο υποτιθέμενο κεκτημένο της ελευθερίας που μόνο κεκτημένο δεν είναι?
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αυτό το μυθιστόρημα είναι προφητικό αν λάβει κανείς υπόψη του τα γεγονότα που επακολούθησαν τα επόμενα χρόνια και τίναξαν κυριολεκτικά την περιοχή στον αέρα. Ο Ίβο Άντριτς, ως μεγάλος αφηγητής και πλάστης ιστοριών δείχνει με το δάχτυλο του το μέλλον, αυτό που δεν έβλεπαν οι “σοφοί” πολιτικοί που λάμβαναν τις γεμάτες “σύνεση” αποφάσεις. Αν αλλάξει κανείς τα πρόσωπα και τις ηγεσίες, τότε θα έχει την εικόνα της πλήρους αποδόμησης μίας πυριτιδαποθήκης που περίμενε το σπίρτο για να της ανάψει φωτιά και να την διαμελίσει σε χίλια κομμάτια. Επικίνδυνοι χειρισμοί και από τους ίδιους τους πολιτικούς της που προτίμησαν να υποδυθούν τους ήρωες προς δικό τους όφελος και εις βάρος ανθρώπων που όπως τότε στο Τράβνικ βυθίστηκαν στην φτώχεια και τον πόνο. Ποια τα κέρδη για την διεθνή κοινότητα από την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και τον τεμαχισμό της σε αδύναμα πλέον έθνη? Είναι προφανές πως αφαίρεσαν την δύναμή της, κατακρήμνισαν το ηθικό και τελικά αποτελμάτωσαν έναν ιστορικό τόπο για μικροπολιτικά τερτίπια εφήμερης διάρκειας. Τα εγκλήματα τόσων χρόνων και οι πολιτικές σφαγής πόσο ακόμα θα συνεχίσουν να “εμπνέουν” στρατηγικές χωρών που δεν σέβονται την ιστορία? Γιατί όλα μπορεί κανείς να τα εξαφανίσει, η ιστορία ενός λαού δεν σβήνεται.
“Με τα παιδιά καθαρίζει και ανανεώνεται το ποτάμι της ανθρωπότητας”
Το βιβλίο του Ίβο Άντριτς, με τίτλο “Το χρονικό του Τράβνικ”, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.