Η Ακαδημία Αθηνών σήμερα με το βραβείο της Τάξεως των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών τα έργα (α) «ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ. Έργα και αλληλογραφία» και (β) «ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ. Αρχειακά τεκμήρια» τα οποία κυκλοφόρησαν το 2021, από το Μουσείο Μπενάκη. Η επίδοση των βραβείων έγινε στην Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας την Τρίτη, 20 Δεκεμβρίου 2022 και ώρα 19:00, στην αίθουσα Τελετών του Μεγάρου της Ακαδημίας Αθηνών.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ. ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
Η ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ
Η έκδοση πραγματοποιήθηκε υπό την εποπτεία εξαμελούς διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής, με τη συνεργασία Ελλήνων και Ιταλών εξειδικευμένων επιστημόνων (φιλολόγων και ιστορικών) και τον συντονισμό του ιστορικού Δημήτρη Αρβανιτάκη, επιστημονικού συνεργάτη και υπεύθυνου του Τμήματος Εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη. Στόχος της πρωτοβουλίας, η οποία ξεκίνησε από πρόταση του τελευταίου προς τη διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη (2008), ήταν η συγκέντρωση και η έκδοση του συνόλου του έργου του Ανδρέα Κάλβου, ο σχολιασμός του και η τοποθέτησή του μέσα στο ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου δημιουργήθηκε. Ο σχεδιασμός, η έρευνα και η συγγραφή των κειμένων άρχισαν το 2010, ενώ η εκδοτική διαδικασία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2014 και ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021. Η προσπάθεια ευοδώθηκε χάρη στην εξαρχής αμέριστη συμπαράσταση του Άγγελου Δεληβορριά (1937-2018), τέως διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, και την ευγενική χορηγία του κυρίου Ντίνου Μαρτίνου.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Η δομή του έργου υπαγορεύτηκε από τον αρχικό αυστηρό εκδοτικό προσανατολισμό, ο οποίος ήταν να ανασυσταθεί η ιστορία και η «ποιητική βούληση» του Κάλβου, να επισημανθούν δηλαδή οι νοηματικές ενότητες του έργου του, να διακριθούν τα έργα που ο ίδιος εξέδωσε από εκείνα που έμειναν ανολοκλήρωτα (αποτελώντας ωστόσο πνευματικούς σταθμούς στη βιογραφία του), ώστε να αποτυπωθεί ανάγλυφα η σταδιακή εξέλιξη του πνευματικού του κόσμου και της ομόλογης παραγωγής, δίχως να ληφθεί υπόψιν το (αντιεπιστημονικό, άλλωστε) κριτήριο του γλωσσικού οργάνου, εφόσον ο πνευματικός κόσμος κάθε δημιουργού, ενιαίος στη βάση του, μπορεί να βρει την έκφρασή του μέσα από ποικίλους μορφολογικούς ή και γλωσσικούς κώδικες. Συγκεκριμένα η σειρά απαρτίζεται από τρεις ενότητες:
(Α) Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ (τόμος Α΄: 1813-1818 – τόμος Β΄: 1819-1869 & αρχονολόγητες επιστολές): περιλαμβάνει το (ελλιπές, οπωσδήποτε, και αδύνατον να ανασυσταθεί στο σύνολό του σήμερα) corpus των ως τώρα γνωστών επιστολών των οποίων ο Ανδρέας Κάλβος υπήρξε αποστολέας ή παραλήπτης (314 επιστολές για το διάστημα 1813-1869 και 74 αχρονολόγητες). Το σώμα των επιστολών (από παλαιότερα γνωστών ή σήμερα ερχόμενων στο φως), για πρώτη φορά δημοσιευόμενο τώρα in extenso, συνοδεύεται από μακρά εισαγωγή, μια οιονεί βιογράφηση του Κάλβου ‒η οποία στρέφει το ενδιαφέρον της στην εργοβιογραφία του ποιητή και την πρόσληψή του από τη νεοελληνική φιλολογία‒, από σημερινές μεταφράσεις όλων των ξενόγλωσσων επιστολών και από εκτενή και λεπτομερειακό σχολιασμό τους.
(Β) ΤΑ ΕΡΓΑ (τόμος Α΄: Α.Ι. Ποιητικά. Δημοσιευμένα και Α.ΙΙ. Ποιητικά. Αδημοσίευτα – τόμος Β΄: Πεζά – τόμος Γ΄: Ποικίλα): περιλαμβάνουν το σύνολο των μέχρι σήμερα γνωστών έργων του Κάλβου (ποιητικών και πεζών, δοκιμίων και μεταφράσεων, ολοκληρωμένων ή ημιτελών, δημοσιευμένων ή αδημοσίευτων). Δημοσιεύεται η πρωτότυπη εκδοχή των κειμένων, συνοδευόμενη από αναλυτικά εισαγωγικά κείμενα, κατατοπιστικό σχολιασμό και μεταφράσεις των ξενόγλωσσων κειμένων, οι οποίες εκπονήθηκαν στο πλαίσιο της εν λόγω έκδοσης.
(Γ) ΤΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ: πρόκειται για το αναλυτικό και λεπτομερές ευρετήριο όλων των τόμων της σειράς, στο οποίο περιλαμβάνονται τα κύρια ονόματα προσώπων και τόπων, οι αναφορές των τίτλων των καλβικών έργων, καθώς και των έργων όλων των (Ελλήνων ή άλλων) αναφερόμενων συγγραφέων. Η λογική της συγκρότησης του Ευρετηρίου παρέχει τη δυνατότητα πολλαπλών και συνδυαστικών αναγνώσεων του τεράστιου εκδιδόμενου κειμενικού πλούτου, αναδεικνύοντας συναντήσεις ανθρώπων και έργων, μέσα σε μία σύνθετη πολιτισμική γεωγραφία, που υπερβαίνει σύνορα γλωσσών.
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Μετά από ποικίλες ατελέσφορες προσπάθειες, οι οποίες είχαν αναληφθεί στο παρελθόν από ερευνητές ή ποικίλους φορείς και ως επί το πλείστον επικεντρώνονταν στις είκοσι Ωδές, για πρώτη φορά σήμερα, χάρη στη σειρά «Ανδρέας Κάλβος. Έργα και Αλληλογραφία», οι εξειδικευμένοι επιστήμονες αλλά και κάθε ενδιαφερόμενος αναγνώστης έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το πλήρες έργο του ποιητή και όχι μόνο τις ελληνόγλωσσες Ωδές του, οι οποίες άλλωστε καλύπτουν ένα μικρό τμήμα (1824-1826) του μακρού χρονικού ανύσματος της ποιητικής, δοκιμιακής, μεταφραστικής, εκπαιδευτικής ή άλλης παραγωγής του. Υπ’ αυτή την έννοια, μόνο σήμερα μπορούμε να κάνουμε πραγματικά λόγο για έκδοση των «Απάντων», κατά κυριολεξία των «Ευρισκομένων» έργων, του Ανδρέα Κάλβου, και να υπερβούμε αποτελεσματικά την παραδοσιακή μονομέρεια της φιλολογικής προσέγγισης και την αποσπασματικότητα της εικόνας του.
Η προτεινόμενη έκδοση των καλβικών κειμένων στηρίχτηκε σε αυτοψία όλων των χειρογράφων, τα οποία απόκεινται σε πολλές Βιβλιοθήκες και Αρχεία της Ελλάδας και του εξωτερικού (Biblioteca Apostolica Vaticana, Biblioteca della Galleria degli Uffizi, Biblioteca di Storia Moderna e Contemporanea, Biblioteca Marucelliana, Biblioteca dell’Accademia della Crusca, Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze, Bibliothèque Saint-Geneviève, Άναγνωστική Εταιρία Κερκύρας, ΓΑΚ Ν. Κερκύρας, ΙΙΕ/ΕΙΕ, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ κ.λπ.), αλλά και σε παράλληλο έλεγχο της χειρόγραφης με την έντυπη μορφή, όπου η τελευταία υπάρχει. Ο συνδυαστικός έλεγχος των διαδοχικών μορφών των κειμένων, επέτρεψε συχνά ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις εκδοτικού τύπου ή παρατηρήσεις σχετικές με τη δόμηση των έργων, τις κειμενικές διαφοροποιήσεις ή τις διαδοχικές επανεπεξεργασίες.
Η παρούσα έκδοση, συνδέοντας οργανικά και όχι απλώς «παρατακτικά» το σύνολο του πολύμορφου και συντεθειμένου σε ποικίλες γλώσσες έργου του ζακυνθινού λόγιου και ποιητή, προσφέρει μια νέα, πολύπτυχη και συνολική εικόνα, χάρη στην οποία διευρύνεται ο φακός παρατήρησης του καλβικού σώματος, επιτρέπεται η ταυτόχρονη εξέταση των ποικίλων διανοητικών του εκφράσεων και άρα ο αλληλοφωτισμός του ελληνόγλωσσου και ιταλόγλωσσου έργου του. Παράλληλα, η ισότιμη ανάδειξη της δοκιμιακής του παραγωγής (εκδεδομένης από τον ίδιον ή ανέκδοτης) δίνει τη δυνατότητα μιας εκ νέου ανάγνωσης του γνωστού ποιητικού του έργου.
Η εκδοτική μέθοδος που υιοθετήθηκε επιτρέπει όχι μόνο την ουσιαστικότερη κατανόηση της παραγωγής του, αλλά κυρίως την ένταξή της στα ποικίλα πνευματικά και ιδεολογικά περιβάλλοντα εντός των οποίων αυτή διαδοχικά (με υπερβάσεις, ρήξεις, συνέχειες και αλληλοεπικαλύψεις) δημιουργήθηκε. Έτσι, ο ποιητής και λόγιος Κάλβος απελευθερώνεται από την παραδομένη (αλλά αντι-ιστορική και μονοδιάστατη) εικόνα του μονόγλωσσου, ολιγόστιχου εθνικού ποιητή και γίνεται κατανοητός ως ένας λόγιος ποιητής που διαμορφώθηκε διά μακρών εντός του ευρύτερου ευρωπαϊκού (ιταλικού, ελβετικού, βρετανικού, γαλλικού) και του ελληνικού κόσμου, κατά την εποχή του Διαφωτισμού, κατά τα χρόνια της πρώτης φάσης της «πατριωτικής» ιταλικής εθνικής συνειδητοποίησης και εντέλει της ανόδου των εθνικών κινημάτων (πρώτα του ιταλικού και κατόπιν του ελληνικού). Η αναμφισβήτητη, έτσι, σύνδεσή του με το ελληνικό εθνικό κίνημα ανεξαρτησίας αποκτά άλλους χρωματισμούς και άλλες εννοιολογικές και ιδεολογικές προκείμενες.
Τέλος, η επιστημονική οπτική που προτείνεται με την παρούσα έκδοση επιθυμεί αυτονόητα όχι μόνο να ανανεώσει τα κύρια ζητήματα μελέτης του καλβικού έργου, αλλά και να συμβάλει, λειτουργώντας παραδειγματικά, στον βαθμό που της είναι δυνατόν, στην ευρύτερη προβληματική γύρω από τη σταδιακή συγκρότηση (μέσα από πολλαπλούς δρόμους, πολλαπλές ιστορίες και γεωγραφικά προσδιορισμένες πολιτισμικές ταυτότητες και καταγωγές) της ελληνικής λογιοσύνης κατά το τέλος του δέκατου όγδοου και τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Έτσι, τα ερωτήματα που αφορούν τη συγκρότηση των «τόπων» της πορείας του Κάλβου και του έργου του έρχονται, στο επίπεδο της μεθοδολογίας, να συνηγορήσουν στην ανάγκη νέας μελέτης και νέων εννοιολογήσεων των σταθμών και των κωδίκων του μεγάλου αστερισμού των ανθρώπων, οι οποίοι στη ροή του χρόνου διαμόρφωσαν την (ετερογενή αρχικά, αλλά με όλο και πιο έντονα διαμορφούμενους κοινούς παρονομαστές) μακρά αλυσίδα που αποκλήθηκε «ελληνική λογιοσύνη».
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ. ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Δημήτρης Αρβανιτάκης – Σπύρος Ασδραχάς [-2017] – Νάσος Βαγενάς – Bertrand Bouvier – Ευριπίδης Γαραντούδης – Mario Vitti
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης
ΕΚΔΟΤΗΣ: Μουσείο Μπενάκη
ΧΟΡΗΓΟΣ: Ντίνος Μαρτίνος
Ανδρέας Κάλβος. Αλληλογραφία, Εισαγωγή – Επιμέλεια – Σχολιασμός: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης (με τη συνεργασία του Λεύκιου Ζαφειρίου), τόμ. Α΄ (1813-1818), Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2014, 512 + XXXII σ. | Τιμή Α΄ + Β΄ τόμου: €40 (πανόδετα)
Ανδρέας Κάλβος. Αλληλογραφία, Εισαγωγή – Επιμέλεια – Σχολιασμός: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης (με τη συνεργασία του Λεύκιου Ζαφειρίου), τόμ. Β΄ (1819-1869 & αχρονολόγητες επιστολές), Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2014, 592 σ. | Τιμή Α΄ + Β΄ τόμου: €40 (πανόδετα)
Ανδρέας Κάλβος. Έργα, τόμος Α΄, Μέρος Ι (Ποιητικά δημοσιευμένα), Επιμέλεια – Σχόλια: Luigi Trenti – Ευριπίδης Γαραντούδης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2016, 474 + LXXI σ.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ. ΚΕΙΜΕΝΑ: Οι Δαναΐδες ‒ Ελπίς πατρίδος – Η Λύρα. Ωδαί – Η Λύρα. Νέαι Ωδαί.
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Luigi Trenti – Ευριπίδης Γαραντούδης | Τιμή: €25 (πανόδετο)
Ανδρέας Κάλβος. Έργα, τόμος Α΄, Μέρος ΙΙ (Ποιητικά αδημοσίευτα), Επιστημονική επιμέλεια: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2021, 590 + ΧΧΙΙ σ.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ. ΚΕΙΜΕΝΑ: Θηραμένης – «Ωδή στους Ιονίους» – «Οι “Εποχές” του Τζιοβάννι Μέλι» (μετάφραση) – «Απόσπασμα άτιτλου ποιήματος» – Ιππίας – «Αβαντίδας» – «Στίχοι στο Λεύκωμα Πιέρη» ‒ «Ανακρεόντειο». ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης – Νάσος Βαγενάς – Mario Vitti – Νίκος Κ. Κουρκουμέλης – Σπύρος Παππάς ‒ Μιχαήλ Πασχάλης. | Τιμή: €30 (πανόδετο)
Ανδρέας Κάλβος. Έργα, τόμος Β΄ (Πεζά κείμενα), Επιστημονική επιμέλεια: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2018, 684 σ.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ. ΚΕΙΜΕΝΑ: «Κωμωδίες του Αλμπέρτο Νότα», «Φιλίππο Πανάντι. Ο ποιητής του θεάτρου», «Νεοελληνική λογοτεχνία. Παύλος και Βιργινία», «Ιόνια νησιά», «Συγχαρητήρια επιστολή στον Γ. Θεριανό», «Το κλίμα του Κορντοφάν», «Η καλλιέργεια του μεταξιού», «Αποσπάσματα του [φοσκολικού] Ύμνου στις Χάριτες», «Επίκρισις θεολογική», «Απολογία της αυτοκτονίας», «Σχέδιο νέων γραμμάτων που μπορούν να εφαρμοστούν στις καλές τέχνες», «Για το σύστημα του Έρασμου», «Για τον Αδαμάντιο Κοραή και τους Χαρακτήρες του Θεόφραστου», «Τα Μαθήματα Φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδημία». | ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Παναγής Αλιπράντης – Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης – Νάσος Βαγενάς – Νίκος Κ. Κουρκουμέλης – Θεοδόσης Πυλαρινός – Luigi Trenti. | Τιμή: €30 (πανόδετο)
Ανδρέας Κάλβος. Έργα, τόμος Γ΄ (Ποικίλα), Επιστημονική επιμέλεια: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2020, 776 σ.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ. ΚΕΙΜΕΝΑ: Italian Lessons, «Σύνοψη της Ιταλικής γραμματικής», «Γραμματική της νέας ελληνικής γλώσσας», «Ελληνικό Λεξιλόγιο», [Samuel Bagster], Βιβλίον των Δημοσίων προσευχών (μετάφραση), [Jean Carandinὸ], Recherces sur la nature du calcul différential (μετάφραση), [John Cosin], Περί δογμάτων, διοικήσεως και ιερουργιών της Αγγλικής εκκλησίας (μετάφραση), [James Meyrick], Ποία κατά τους αρχαίους η κυριαρχία του Πάπα (μετάφραση). | ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης – Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου – Νίκος Κ. Κουρκουμέλης – Γιάννης Ξούριας. | Τιμή: €30 (πανόδετο)
Ανδρέας Κάλβος. Έργα & Αλληλογραφία. Τα ευρετήρια, Επιμέλεια: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2021, 80 σ. | Τιμή: €10 (χαρτόδετο)
ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ. ΑΡΧΕΙΑΚΑ ΤΕΚΜΗΡΙΑ
Έκδοση – σχόλια – εισαγωγή: Τερέζα Πεσμαζόγλου
επιστημονικός σύμβουλος: Δημήτριος Μ. Κοντογεώργης
Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2021, σ. 736, τιμή: €30
Το εκδιδόμενο υλικό προέρχεται από το αρχείο του διπλωμάτη και πολιτικού Γεωργίου Ι. Πεσμαζόγλου (1889-1984), δισέγγονου του Ανδρέα Μιαούλη, το οποίο περιλαμβάνει τμήμα του αρχείου του ναυάρχου που διασώθηκε ύστερα από τον θάνατό του. Τα 269 τεκμήρια, ανέκδοτα στην πλειονότητά τους, εκδίδονται στην πλήρη μορφή τους, συνοδευόμενα από εκτενή εισαγωγή της επιμελήτριας, από πλούσιο σχολιασμό και αναλυτικά ευρετήρια. Το χρονικό άνυσμα των εγγράφων εκτείνεται από το 1813 μέχρι το 1841, καλύπτοντας μια οκταετία πριν από την Επανάσταση, τα επαναστατικά χρόνια, την περίοδο διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια, καθώς και τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα: χρόνια που υπήρξαν καθοριστικά για την έναρξη του ελεύθερου πολιτικού βίου των Ελλήνων, για τη δημιουργία και την εξέλιξη των θεσμών και των πολιτειακών δομών της επαναστατημένης και κατόπιν ελεύθερης Ελλάδας.
Στο δημοσιευόμενο υλικό περιλαμβάνονται υπηρεσιακά έγγραφα σχετιζόμενα με γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία της Επανάστασης, κυρίως όμως επιστολές από και προς αξιωματούχους και συναγωνιστές του Ανδρέα Μιαούλη, μεταξύ των οποίων απαντούν ιδιαίτερα σημαντικές μορφές του ελληνικού Αγώνα ή του πολιτικοκοινωνικού βίου, αλλά και πρόσωπα λιγότερο γνωστά. Η συλλογή, λόγω της χρονικής έκτασης και του αριθμού των τεκμηρίων, επιτρέπει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της ιστορίας του ναυάρχου, ο οποίος αν και κατά την καποδιστριακή περίοδο τιμήθηκε με αξιώματα, εν τέλει συμπορεύτηκε με την Αντιπολίτευση και πρωτοστάτησε στα θλιβερά γεγονότα του Πόρου το 1831, πυρπολώντας τις δύο μεγάλες φρεγάτες του ελληνικού στόλου. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια και την άφιξη του Όθωνα, ο Μιαούλης βρέθηκε στο απόγειο της δόξας του με τις τιμές και τις ηθικές ανταμοιβές να κορυφώνονται, όπως καταδεικνύεται από διάφορα έγγραφα της συλλογής.
Το εκδιδόμενο υλικό, το οποίο είδε το φως στην επέτειο των διακοσίων χρόνων από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, συμβάλλει στη σφαιρικότερη κατανόηση της ζωής της κομβικής αυτής προσωπικότητας του ελληνικού Αγώνα, αλλά και της περιόδου εν γένει.
Διαβάστε επίσης:
Βραβεία Γραμμάτων και Καλών Τεχνών για το έτος 2022 από την Ακαδημία Αθηνών