Σε τι κλίμα θέλεις να ζήσεις; Αν ο καιρός στις μέρες μας επηρεάζεται από τον άνθρωπο, πόσο «φυσικός» είναι τελικά; Μπορεί ο καιρός να είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα; Αυτές και άλλες ερωτήσεις ουσιαστικές για την ανθρώπινη φύση και την καλλιτεχνική έμπνευση ξεκίνησαν να τίθενται από την 1η Απριλίου, στους δύο χώρους της Στέγης και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, όπου, σύμφωνα με το δελτίο τύπου ο καιρός εισβάλλει με ομιλίες, εργαστήρια, περφόρμανς και μια μεγάλη εικαστική έκθεση με εγκαταστάσεις ήχου και βίντεο, γλυπτά, ταινίες και αντικείμενα τρισδιάστατης εκτύπωσης, με σημείο αναφοράς την κλιματική κρίση, τη φυσική εκμετάλλευση αλλά και την αναγκαιότητα αντιμετώπισης των έντονων καιρικών φαινομένων.
Με άλλα λόγια, οι Weather Engines απογειώνονται από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, έως τις 15 Μαΐου 2022, και ο καιρός έρχεται στο προσκήνιο σε μία πολυεπίπεδη έκθεση που συνδυάζει την ντοκυμαντερίστικη καταγραφή ακριβείας με το ελεύθερο εικαστικό μετείκασμα. Είναι επίσης σημαντικό ότι αρκετά από τα έργα υπήρξαν παραγωγές της Στέγης για τη συγκεκριμένη έκθεση.
Η ατμόσφαιρα μπορεί να ορίζεται από την επιστημονική γνώση που αποτυπώνει τη σύσταση της, τη θερμοκρασία της, την υγρασία της, αλλά και το ενδεχόμενο της ρύπανσης από εξωγενείς δραστηριότητες και τις επιδράσεις στον άνθρωπο, καθώς τα στοιχεία της τον διαπερνούν ακατάπαυστα. Όμως ο όρος ατμόσφαιρα μπορεί να αναφέρεται και στο ψυχολογικό περιβάλλον του ανθρώπου, και να συμπαρασέρνει μαζί του ποικίλες απολήξεις όπως οι συνθήκες διαβίωσης, οι διαπροσωπικές σχέσεις, η σχέση του απλού πολίτη/οργανισμού με τη κλιματική δικαιοσύνη για όλους, όπως και οι εργαλειοποίηση της στην κατασκευή επίπλαστων αναγκών και στην υπηρεσία πολιτικών αφηγημάτων εξουσίας και οικονομικής εκμετάλλευσης.
Το κλίμα στην εποχή της Ανθρωπόκαινου εποχής είναι η πιο καυτή πολιτική πατάτα, από την οποία εξαρτώνται κυριολεκτικά τα πάντα επάνω στον Πλανήτη Γη, και η σύγχρονη τέχνη τα τελευταία δέκα χρόνια έχει ξεκινήσει να αφουγκράζεται τις κοσμογονικές και εσχατολογικές αλλαγές που δύναται να επιφέρει η κλιματική κρίση στο ανθρωπογενές περιβάλλον. Αυτή η νέα τέχνη που αφουγκράζεται μία φύση που ασφυκτιά, δεν ορίζεται με τα αισθητικά δεδομένα της Land Art της προηγούμενης τεσσαρακονταετίας, όταν ο καλλιτέχνης αντιλαμβανόταν το τοπίο ως ζωντανό καμβά όπου επάνω του θα δημιουργήσει αυτόνομα έργα en plein air χρησιμοποιώντας ευρεθέντα φυσικά υλικά.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οι καλλιτέχνες σήμερα ασχολούνται με το περιβάλλον οργανικά και ολιστικά, πολλοί από αυτούς διεξάγουν διεπιστημονικές έρευνες για να κατανοήσουν τη λειτουργία του οργανισμού και της ύλης που τους περιβάλλει και τους ωθεί στην ποίηση εικόνων, ενώ δοκιμάζουν την τύχη τους στη μυθοπλασία ενδεχομενικών περιβαλλόντων που θα καθορίζονται από συνθήκες που θα έχει επιβάλλει το τεχνολογικό υψηλό και οι ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες σε ενέργεια, σίτιση, και διαφορετικούς σε σχέση με το παρελθόν ορισμούς της ευδαιμονίας. Τα έργα της πολυμεσικής έκθεσης Weather Engines μας προσφέρουν πολλαπλές αφηγήσεις, κραυγές και ψυθιρισμούς για την αλληλεπίδραση ανθρώπου και καιρού συγκλίνοντας όμως στο κεντρικό διακύβευμα- να προκαλέσουν την ανάγκη στο θεατή να αναλογιστεί τη θέση του επάνω στον πλανήτη και στη στάση του στο ζήτημα που τον αφορά πιο άμεσα από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο.
Αρχέγονη σοφία φυσικής σύμπλευσης
To ηχοτοπίο “Te Huri Wai” των Rachel Shearer & Cathy Livermore αποτελεί μία κατάλληλη εισαγωγή στη σοφία του καιρού βασισμένο στην αρχέγονη και άγραφη σοφία των Μαορί που θεωρεί τα στοιχεία της φύσης προγόνους του ανθρώπου και τον άνεμο ως δημιουργική θηλυκή δύναμη που πλάθει το τοπίο. Η εγκατάσταση τοποθετεί συμβολικά τα ηχεία προσανατολισμένα προς τις κατευθύνσεις των 6 βασικών ανέμων ενώ ο Μάκης Φάρος συμπληρώνει το έργο με ήχους από την ελληνική ύπαιθρο ως χειρονομία πολιτιστικής ανταλλαγής.
O Thomas Wrede στο “Rhonegletscher” μας επαναφέρει στο σήμερα φωτογραφίζοντας τον αλπικό παγετώνα Ρον, την πηγή του ποταμού Ροδανού, ο οποίος συρρικνώθηκε τόσο πολύ από το 2011 ως το 2016 που η οικογένεια που διαχειρίζεται το τοπικό σπήλαιο αποφάσισε να τον καλύψει με ένα λευκό μάλλινο ύφασμα που αντανακλά τον θανάσιμο εναγκαλισμό με τον ήλιο. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει τον ‘ντυμένο’ παγετώνα και την τρυφερή μα μάταιη πράξη αναχαίτησης της αναπόφευκτης κλιματικής αλλαγής μέσω της ‘σαβανοποίησης’ της φύσης.
Στην αντιπέρα όχθη της κλιματικής κρίσης, οι Superflux με το animation “Refuge for Resurgence” παρουσιάζουν την ‘επόμενη μέρα’ της καταστροφής, όταν το ανθρώπινο είδος που επιβίωσε της καταστροφής, μαθαίνει από την απληστία του και αποφασίζει να ζήσει και να δημιουργήσει επάνω στα τελειώματα της προηγούμενης τάξης πραγμάτων, αυτή τη φορά με γνώμονα την πίστη στη βιωσιμότητα των μικρών πράξεων όπως η ταπεινότητα της οικιστικής του διαβίωσης, σε αντιπαράθεση με την πρότερη αχαλίνωτη επενδυτικότητα και επικράτηση μίας απάνθρωπης αρχιτεκτονικής ισχύος.
Ιστορίες Αποικιοκρατίας
H γνώριμη για τα αποκαλυπτικά, ακτιβιστικά της έργα σε σχέση με την ανηθικότητα των μεγάλων εταιριών όπως πχ η ΒΡ, Suzan Schuppli, εδώ συνεργάζεται με την έτερη ερευνητική κολεκτίβα Forensic Architecture στα “Cold Cases”. Μέσα από τρία βίντεο, η Schuppli παρουσιάζει περιοχές της Αμερικής με μεγάλα περιβαλλοντικά ζητήματα όπου όμως προβάλλεται σθεναρή αντίσταση από τους κατοίκους κόντρα στην υποβάθμιση της ζωής τους όπως η περίπτωση των Standing Rock αντιδράσεων στην προστατευόμενη περιοχή των γηγενών Sioux ενάντια την κατασκευή του αγωγού Keystone της Βορείου Ντακότα που μεταφέρει πετρέλαιο προερχόμενο από την καταστροφική πρακτική του fracking δίπλα από τη λίμνη Oahe που προμηθεύει φρέσκο πόσιμο νερό την κοινότητα. Η καλλιτέχνης χρησιμοποιεί ως τίτλο συμβολικά τη φράση ‘περιπτώσεις που μπήκαν στον πάγο’, κάνοντας ένα δεικτικό σχόλιο για τα περιβαλλοντικά σκάνδαλα, τα οποία ενώ ευθύνονται δραματικά για την υπερθέρμανση του πλανήτη και καταπατούν κατάφωρα τα ανθρώπινα δικαιώματα, υποβιβάζονται ως μη καυτά ζητήματα από τις αρμόδιες αρχές στην υπηρεσία μιας νέας συνθήκης ψυχρής νεκροπολιτικής, βίας και αποικιοκρατίας, που προτάσσει το άμεσο κέρδος χωρίς να λαμβάνει υπόψιν τις άμεσες συνέπειες.
Την αποικιοκρατία στηλιτεύει και το γλυπτό Altepetl, το ‘νερό-βουνό’ των Αζτέκων, της Στεφανίας Στρούζα, που προσομοιάζει τον χάρτη της αρχαίας λίμνης, που υπήρχε κάτω από τη σημερινή Πόλη του Μεξικού και αποξηράνθηκε από τους Ισπανούς, με πολυποίκιλτο απλωμένο θηλυκό σώμα διακοσμημένο με πέρλες πυριτίου που κυλούν σαν αφυδατωμένα δάκρυα, ως αποτροπαϊκό αφιέρωμα στις δολοφονημένες γυναίκες του Μεξικού που μένουν στα αζήτητα των νεκροτομείων της χώρας. Οι γυναικοκτονίες-Femicides έρχονται να προστεθούν στην Ecocide βία.
Ένα πολύπαθο σώμα υγρού στοιχείου και ο Αμαζόνιος, ρέει στο βίντεο ενός ταξιδιού κόντρα στο ρεύμα “Rio Arriba” από τον Felipe Castelblanco, καθώς απλώνεται ανάμεσα σε περιοχές διαφιλονικούμενων συμφερόντων, ενώ στεφανώνεται από νέφη, άλλοτε φυσικά, συχνά όμως τοξικά, λόγω των προκλητών πυρκαγιών και των προσπαθειών αποψίλωσης του αρχέγονου δάσους της βροχής.
Οι Anca Benera & Arnold Estefan, με τους 6 συμπιεσμένους ‘πολιτισμικούς πυλώνες’ γύρης με τίτλο “Proxy Climates”, που φέρουν τη μορφή γεωλογικών πυρήνων που εξάγονται από τα βάθη της γης και εξορύσσουν τα μυστικά της, μετατρέπονται σε συλλέκτες του βιολογικού υλικού των μελισσών της περιοχής της Μεσογείου, ως δείκτης των κλιματικών αλλαγών αλλά και ως δείγμα του γενετικού τους κώδικα που θα βοηθούσε να αποτρέψει την εξαφάνιση τους.
Εικόνες του μέλλοντος
Ένα ψάθινο καλάθι, κάποιοι αδύναμοι μίσχοι από ασημένια αγκάθια, ηλιακές καταιγίδες, δάση σε φλόγες, μια θραυσματική ιστορία από μνήμες θριάμβων και ματαιώσεων, αντανακλώνται στην επιδερμίδα των επίσης γεμάτων ρωγμές και ασυνέχειες, γλυπτικών υβριδικών σωμάτων από αλουμίνιο και χάλυβα “Bodies X-XV” της Λητούς Κάττου. Οι έξι αυτές φασματικές αινιγματικές φιγούρες προσομοιάζουν την κίνηση του ανέμου, σαν αλλόκοτα κυήματα μιας στιγμιαίας οφθαλμαπάτης που περνά και χάνεται αφού όμως πρώτα ιάνει τις πληγές στα κουρασμένα μάτια όσων επιβιώνουν πλάι στα έλκη της μητέρας-γης.
Μία φράση σαν mantra επαναλαμβάνεται στο μυαλό μας: “Orgic Clouds, Litho Droughts”. Με αυτόν τον τίτλο ο Πέτρος Μώρης χαράσσει στο μάρμαρο της μνήμης την αγωνία του να αποτραπεί ο φαύλος κύκλος των extreme καιρικών συνθηκών που αντιμετωπίζουμε ολοένα και πιο συχνά, από οργιαστικές πλημμύρες ως πετρωμένες ξηρασίες, απειλώντας σε βίαιες εναλλαγές ταυτόχρονα βορρά και νότο. Η χρήση της CNC σκαλιστής γραφής στη σκληρή επιφάνεια του μαρμάρου, μας αποτραβά από τον καταιγιστικό ρυθμό των κλιματικών αλλαγών της εποχής της Ανθρωπόκαινου, και μας μεταφέρει σε ένα παρελθόν γεωλογικής βραδύτητας και σταδιακής εξέλιξης που ενυπάρχει ως ανόργανη γνώση σε κάθε πέτρα αυτού του πλανήτη.
Η παραγωγή της 17ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας των Design Earth “The Planet After Geoengineering”, αποτελεί μία σειρά από μυθοπλαστικές back to the future animated προτάσεις αντιμετώπισης ακραίων φαινομένων και πως η γη θα μοιάζει μετά την εφαρμογή τους, όπου τεχνολογικά κατασκευάσματα γεωμηχανικής μοιάζουν να αποτελούν τον καρπό μιας αλλόκοτης σύζευξης σκέψης μεταξύ του φουτουριστή συγγραφέα Philip Dick και του οραματιστή αρχιτέκτονα Etienne-Louis Boullee.
Για τους Abelardo Gil-Fournier & Jussi Parikka στο βίντεο “Seed, Image, Ground”, η οπτικοποιημένη ποίηση της φύσης σε αντιδιαστολή με την προηγμένη τεχνολογία που χρησιμοποιείται στην αποτύπωση της αλλά και στη δημιουργία της, όταν ειδικές εναέριες μέθοδοι χρησιμοποιούνται για να διασπείρουν σπόρους που με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν τις οπτικές κατόψεις των πράσινων επιφανειών των νέων τοπίων στα τοπογραφικά που σχεδιάζουν οι δασοκομικές υπηρεσίες, καταδείχνει το πώς η αντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου για το Υψηλό της φύσης εξαρτάται πλέον από το τεχνολογικό Υψηλό, όταν το ίδιο το τοπίο, μαζί με το ambiance του, ουσιαστικά ανασχεδιάζεται σύμφωνα με τις ανάγκες της κάθε περιοχής σε βλάστηση και γεωργική παραγωγή.
Την ίδια στιγμή η ενότητα βίντεο και φωτογραφιών “Matterlurgy” των Helene Hunter & Mark Peter Wright, που έλαβαν χώρα στο Εθνικό Ωκεανογραφικό Κέντρο της Μεγάλης Βρετανίας, εστιάζει στις αντίστοιχες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στις διαδικασίες μοντελοποίησης των ωκεανών. Σε ένα μεταξύ μύθου και απομυθοποίησης των φυσικών λειτουργιών, παρακολουθούμε την ακριβοθώρητη εκείνη στιγμή της δημιουργίας της φαντασμαγορίας των κοραλλιών, την ποιητική μέτρηση των ωκεανικών ρευμάτων, τη ζωώδη ορμητικότητα της ανάπτυξης φυκιών και πλαγκτού. Όλες αυτές οι κρυφές και πολύτιμες λειτουργίες της φύσης μαγεύονται εκ νέου από τους μεσμερικούς ήχους της Υδρομάντισσας, σαν να ηχογραφείται η ίδια η ατμόσφαιρα με τις ανεπαίσθητες, άρρυθμα λυρικές εναλλαγές της.
Με την προσήλωση φυσιοδίφη της νέας θαλασσινής ιζηματικής αρχιτεκτονικής που αναπτύσσεται στον υποθαλάσσιο πυθμένα Κρητικών σπηλαίων, οι Hypercomf με το “Bethnic Terrazzo” συναρμολογούν το νέο θαλάσσιο ‘αστικό’ υλικό, μία ομογενοποιημένη επιφάνεια-μωσαϊκή φρίζα από τσιμέντο, κοχύλια, μάρμαρο, και πλαστικά απόβλητα, ένας καμβάς αφηρημένης τέχνης μιας απορριμματικής εποχής.
Την ίδια στιγμή οι Manifest Data Lab με το γλυπτό “Carbon Topologies” δημιουργούν με τη χρήση τρισδιάστατου εκτυπωτή, τη δική τους εκδοχή για την επίδραση ενός άλλου επικίνδυνου παράγωγου της ανθρώπινης δραστηριότητας, του Διοξειδίου του Άνθρακα, μία σφαιρική κατασκευή σαν λευκή υδρόγειο όπου επάνω της αποτυπώνονται οι ποσότητες CO2 που εκλύονται από τις διάφορες πόλεις σε σχέση με τις πηγές του από πχ την κατανάλωση ενέργειας και τη βιομηχανική παραγωγή. Η εικόνα μίας λευκής αγκαθωτής σφαίρας όπου οι συγκεντρώσεις της καταστροφικής αυτής ένωσης δημιουργούν πύργους από σταλαγμίτες, οπτικοποιεί ανάγλυφα τον αόρατο αυτό κίνδυνο και αποτελεί το τρισδιάστατο γλυπτικό αποτύπωμα της αλήθειας των πλανητικών κοινωνικών ανισοτήτων, καταρρίπτοντας το νεκροπολιτικό αφήγημα της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας που βασίζεται σε αδηφάγες οικονομίες εξορύξεων και λοιπών αντιπεριβαλλοντικών πρακτικών.
Η φύση επιμένει
Οι τεχνικές επιβίωσης της φύσης υπόκεινται σε μία πολύπλοκη διεργασία επιμονής και αντίστασης που παραμένει αφανής στον άνθρωπο. Ο μικρόκοσμος της φύσης αποτελεί τον ιδανικό καμβά όπου επάνω του εξελίσσεται το ύστατο δράμα της ανυποχώρητης στάσης της φύσης στην εξαφάνιση της. Σαν θυμητικό δείγμα της θαυμαστής βιοποικιλότητας η έκθεση περιλαμβάνει τμήμα του εντομολογικού χάρτη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή σε συνομιλία με την ενδελεχή έρευνα στην πολυτάραχη ζωή ενός χαρακτηριστικού εκπροσώπου του αθέατου αυτού κόσμου, την εντυπωσιακή και πανταχού παρούσα στον υδάτινο κόσμο λιβελούλα, στο βίντεο της Sybille Neumeyer “Souvenirs Entomologiques 1: Odonata/Weathering Data”. Η μυστηριακή κορύφωση της αρμονικής φυσικής εντροπίας έρχεται με τη μορφή του πιο αινιγματικού οργανισμού, του μανιταριού.
Ο Matthias Fritsch ενορχηστρώνει την οπτική συμφωνία του βασίλειου ενός βέρου hortus conclusus, ο επιβλητικός “Mycellium Garden”. Οι μύκητες αναπτύσσονται παράπλευρα και αθόρυβα δίπλα στους ‘επίσημους’ διεκδικητές της χλωροφύλλης. Τα μανιτάρια είναι οι οδοκαθαριστές /scavengers του οικοσυστήματος. Τρέφονται όχι από τον ήλιο αλλά από την ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στην οργανική ύλη που απομυζούν με απόλαυση. Ταυτόχρονα μοιράζονται τα μεταλλικά στοιχεία τους με τα άλλα φυτά που συντελούν στην καθαρότητα της ατμόσφαιρας και δημιουργούν ευεργετικά μικροκλίματα. Ατενίζοντας τα παράξενα αυτά φυσικά πλάσματα που ξεφυτρώνουν από την τύρφη, που ξεδιπλώνονται και περιτυλίγονται σαν πλόκαμοι σοφίας και ίασης ευωδιάζοντας νοτερά ξύλα και αποσυντεθειμένα φύλλα, οι θεατές βιώνουν μία βαθιά συναισθητική στιγμή στα όρια του γυρισμού σε ένα επέκεινα που μοιάζει με την απαρχή της δημιουργίας του κλίματος που γέννησε τον άνθρωπο.
Η έκθεση συνεχίζεται στον υποβλητικό λόφο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών όπου είχαμε την ευκαιρία να περιδιαβούμε σε έργα με έμφαση στο δίπολο φυσικά και μη υλικά, όπως τα γλυπτά ποιητικής μετεωρολογίας “Βαρόμετρα και Αερογράφοι” του Ζήση Κοτιώνη, η ματαιότητα της καθημερινής αρχαιολογίας αφημένων συλλεκτών νερού στα κεραμικά της Πάκυς Βλασσοπούλου, τα φούξια πλαστικά μανιτάρια της Kat Austen ως πείραμα στο μη βιοδιασπώμενο πλαστικό, το βίντεο ενός ουτοπικού άγριου κήπου στον πλανήτη Άρη της Alexandra Daisy Ginsberg, η ηχητική εγκατάσταση του Coti K “Click Ensemble”, που ποιητικά μεταφράζει σε ιδιότυπο ήχο τις εναλλαγές της θερμοκρασίας και της υγρασίας, από τα εμπνευσμένα από μετεωρολογικούς σταθμούς, ξύλινα σπιτάκια πουλιών, ανακοινώνοντας συμβολικά την ώρα και τον καιρό θυμίζοντας το ρολόι κούκο. Υπνωτιστικά ποιητικό ήταν και το performative ψέλλισμα του καιρού από τη Φοίβη Γιαννίση το Σαββατοκύριακο των εγκαινίων, ένα λεξίπλασμα σαν χάδι επάνω στον άνεμο.
Την έκθεση επιμελούνται οι Δάφνη Δραγώνα και Jussi Parikka, o συντονισμός είναι του Χρήστου Καρρά και η οργάνωση παραγωγής της Πάσκουα Βοργιά.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Thomas-Wrede-Rhonegletscher-II-2018-Weather-Engines.
Διαβάστε επίσης:
Weather Engines: Η νέα έκθεση για το περιβάλλον στη Στέγη και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών
