Χρήστος Καρράς: Η τεχνολογία πρέπει να αναπτύσσεται και να εφαρμόζεται με στόχο το κοινό καλό

Η Adhocracy [Αθήνα], η νέα έκθεση της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, με τον υπότιτλο Από την κατασκευή αντικειμένων στη δημιουργία των κοινών, συγκεντρώνει μία ομάδα επαγγελματιών, καλλιτεχνών, σχεδιαστών, αρχιτεκτόνων και στοχαστών, που το έργο τους υπερβαίνει τους παραδοσιακούς τρόπους σχεδιασμού και επεκτείνεται από το εργαστήριο στον δρόμο και στην ίδια την πόλη.

Για τις βασικές έννοιες που συνθέτουν τη φιλοσοφία της Adhocracy, τη διεθνή της εμβέλεια, αλλά και την σημασία της συλλογικής δράσης, μας μίλησε ο εκτελεστικός διευθυντής της Στέγης, Χρήστος Ι. Καρράς.

Συνέντευξη: Στρατής Πανταζής

Culturenow.gr: Γιατί δόθηκε ο τίτλος «adhocracy» στην έκθεση;

Χρήστος Καρράς: Η adhocracy, ως ιδέα, έχει μια σχετικά μεγάλη ιστορία. Το 1968, ο Warren Bennis εισήγαγε τη λέξη ‘adhocracy’ στο βιβλίο του, The Temporary Society (Η προσωρινή κοινωνία), αλλά ο όρος έγινε πολύ πιο δημοφιλής το 1970 χάρη στον Alvin Toffler και το διεθνές μπεστ-σέλλερ του, Future Shock (Το σοκ του μέλλοντος, Κάκτος 1994). Ορισμένες βασικές αρχές του Adhocracy έγιναν αρκετά δημοφιλείς στους τομείς της Αρχιτεκτονικής και του Design στην δεκαετία του ’70, κυρίως ό,τι είχε να κάνει με μια αυτοσχεδιαστική προσέγγιση, την εύρεση λύσεων που εκμεταλλεύονται τους πόρους και τις ευκαιρίες που υπάρχουν την ίδια την στιγμή που παρουσιάζεται μια ανάγκη, σε αντίθεση με τον άκαμπτο γραφειοκρατικό σχεδιασμό.

Η Adhocracy φωτίζει τα επιτεύγματα δημιουργών που καθοδηγούνται από τη βούληση να αλλάξουν το σύστημα αλλάζοντας οι ίδιοι τον τρόπο που κάνουν πράγματα. Περιλαμβάνει παραδείγματα δημιουργών που η δουλειά τους αγκαλιάζει το design ανοιχτού κώδικα και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ιδέα των κοινών, αναφορικά με την παραγωγή.

Ο τίτλος της έκθεσης σηματοδοτεί το ότι εξετάζει με δημιουργικό τρόπο όλο το πεδίο των πρακτικών που αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως ενταγμένα στο πνεύμα του Adhocracy.

C. N.: Η παρουσίαση της έκθεσης στην Αθήνα διαφέρει από τις προηγούμενες παρουσιάσεις στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο;

Χ. Κ.: Η έκθεση Adhocracy της Αθήνας αποτελεί τη συνέχεια της έρευνας που ξεκίνησε στην 1η Μπιενάλε Design της Κωνσταντινούπολης το 2012, με την επιμέλεια του Joseph Grima και των βοηθών επιμελητών Ethel Baraona Pohl, Elian Stefa και Pelin Tan. Η Adhocracy έχει παρουσιαστεί επίσης στη Νέα Υόρκη (New Museum, 2013) και στο Λονδίνο (LimeWharf, 2013).

Για την έκθεση στη Στέγη δημοσιεύσαμε σε πρώτη φάση ένα open call διεθνές, με στόχο να προσεγγίσουμε νέες ομάδες και δημιουργούς, και βεβαίως όσους περισσότερους γινόταν από την Ελλάδα. Είχαμε 175 συμμετοχές και ένα μεγάλο μέρος των εκθεμάτων προέρχεται από την διαδικασία αυτή. Κρίνω σαν πολύ σημαντικό ότι υπάρχουν πολλά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα projects από την Ελλάδα, διότι η έκθεση έχει πραγματικά διεθνή εμβέλεια.

Hacking Households team – Programming Objects

C. N.: Πιστεύετε ότι ο αντίκτυπος είναι διαφορετικός και πιο έντονος στο ελληνικό κοινό λόγω των δύσκολων οικονομικών καταστάσεων που βιώνει;

Χ. Κ.: Πιστεύω πως η έκθεση αυτή έρχεται την κατάλληλη στιγμή στην Ελλάδα, διότι πράγματι μέσα από τις δυσκολίες που απορρέουν από την συρρίκνωση της οικονομίας και την αύξηση της ανεργίας, τόσο η κριτική στο σύστημα όσο η αναζήτηση και θέσπιση εναλλακτικών μορφών ανάπτυξης ιδεών, οργάνωσης και παραγωγής είναι επίκαιρα ζητήματα.

C. N.: Σύμφωνα με το ντοκυμαντέρ Knowledge as a common good. Communities of production and Sharing in Greece (2014), στην Ελλάδα, εναλλακτικές κοινότητες ελεύθερου  λογισμικού, ομάδες “κάντο-μόνος-σου” και κινήματα για ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, για ελεύθερο διαδίκτυο αλλά και για δημιουργική ανακατάληψη του δημοσίου χώρου είναι το αποτέλεσμα της κρίσης. Εσείς πιστεύετε το ίδιο; Αν βγούμε από την κρίση, αυτή η τάση θα συνεχιστεί ή θα επιστρέψουμε στο καπιταλιστικό μοντέλο;

X. K.: Το καπιταλιστικό μοντέλο βεβαίως δεν το έχουμε αποχωριστεί για να χρειάζεται να επιστρέψουμε σε αυτό… Όμως κάτι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια σε ό,τι αφορά στην σημασία που αποδίδεται στην έννοια των κοινών, αλλά επίσης σε στρατηγικές και δράσεις που βασίζονται περισσότερο στην αυτό-οργάνωση, παρακάμπτοντας τις συνηθισμένες top-down ροές, τουλάχιστον σε ένα βαθμό. Και αυτό βεβαίως ισχύει όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά αντίθετα ισχύει εδώ διότι πρόκειται για μια διαδεδομένη τάση. Πιστεύω πως αυτοί οι θύλακες θα εξελιχθούν και θα επηρεάσουν γενικότερα την κοινωνική ζωή. Ενδεχομένως αυτό να έχει ιδιαίτερη σημασία στην Ελλάδα όπου η αντίληψη περί των κοινών είναι ίσως αδύναμη παραδοσιακά.

C. N.: Ένα κομμάτι της έκθεσης προτείνει ότι μπορούμε να δημιουργούμε νέα πράγματα μέσω και της ανακύκλωσης και ότι μπορούμε να ζούμε και με τα απολύτως απαραίτητα, μακριά από το καταναλωτικό/καπιταλιστικό πρότυπο. Αυτό είναι εφικτό στην περίπτωση της τεχνολογίας που οι εξελίξεις είναι ραγδαίες, και  νέα προϊόντα αντικαθιστούν άμεσα παλαιότερα, και που είναι απαραίτητα για παράδειγμα στον εργασιακό χώρο;

Χ. Κ.: Η έκθεση υπογραμμίζει πως οφείλουμε να έχουμε μία κριτική – όχι όμως αρνητική – στάση απέναντι στην τεχνολογία. Ένα από τα motto της έκθεσης είναι άλλωστε ο τίτλος μίας σημαντικής διάλεξης ενός από τους πρωτοπόρους της Adhocracy,  ο αρχιτέκτονας Cedric Price: «Η τεχνολογία είναι η απάντηση, αλλά τι ήταν το ερώτημα;» Με χιουμοριστικό τρόπο, η ερώτηση αυτή μας θυμίζει ότι η τεχνολογία δεν είναι αυτοσκοπός αλλά θα έπρεπε να αναπτύσσεται και να εφαρμόζεται με στόχο το κοινό καλό. Το Adhocracy δείχνει εν δυνάμει τρόπους να τιθασεύσουμε την ευεργετική δύναμη της τεχνολογικής ανάπτυξης.

C. N.: Επίσης γίνεται σε αρκετά σημεία αναφορά στην έκθεση για το DIY (κάντο-μόνος-σου). Μήπως και αυτό είναι μία μόδα, αν σκεφτούμε ότι ειδικά στο εξωτερικό, υπάρχουν πολλές εταιρίες DIY; Για παράδειγμα στις ΗΠΑ, πολλοί άνθρωποι ασχολούνται με αυτό με αποτέλεσμα και πάλι να υπάρχει έντονη καταναλωτική δραστηριότητα για την δημιουργία του τέλειου σπιτιού.  

Χ. Κ.: Αντίθετα, η έκθεση έχει σαν υπότιτλο «από το ‘φτιαξ’το μόνος σου’, στο ‘φτιαξ’ το με άλλους’». Δηλαδή υπογραμμίζει την διάσταση της συλλογικής δράσης, την σημασία του ανοιχτού κώδικα, της ανταλλαγής.

C. N.: Πιστεύετε ότι η πρόταση της έκθεσης μπορεί να πραγματοποιηθεί στο μέλλον ή είναι ουτοπική;

Χ. Κ.: Νομίζω πως η ύπαρξη της έκθεσης αποδεικνύει πως – έστω και σε μικρή κλίμακα – η Adhocracy εφαρμόζεται ήδη.

Andrea De Chirico, Eindh made – 0 miles production

C. N.: Η έκθεση και οι παράλληλες δράσεις και τα εργαστήρια δείχνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να δημιουργούν μόνοι τους πράγματα με αποτέλεσμα η ζωή τους να είναι δημιουργική και ικανοποιητική. Θέλω να κλείσω με το ερώτημα που θέτει ο Ken Johnson  στον επίλογο της κριτικής του (NY Times, 9 Μαΐου, 2013) για την έκθεση, όταν παρουσιάστηκε στο Νέο Μουσείο της Νέας Υόρκης: τι γίνεται στην περίπτωση που μία αναξιόπιστη αρχή έχει τον έλεγο της μεγάλης εικόνας και πολιτικά μονοδιάστατα άτομα και μικρές ομάδες μπορούν με ευκολία να παράγουν απρόβλεπτο και μεγάλης κλίμακας όλεθρο; Μήπως θα γίνουμε μάρτυρες μίας απόλυτης αναρχίας, που όμως υποθάλπει παγίδες για το κοινωνικό σύνολο; Οι σχεδιαστές του μέλλοντος έχουν μία απάντηση για αυτό;

Χ. Κ.: Το ερώτημα αυτό ξεπερνάει κατά πολύ το πεδίο του design! Θεωρητικά, η ευκολότερη πρόσβαση στην γνώση, στα ψηφιακά και φυσικά εργαλεία και στην δικτυωμένη επικοινωνία μπορούν να επιτρέψουν την εφαρμογή καταστροφικών ιδεών. Είναι άλλωστε ένα αγχωτικό ενδεχόμενο που έχει διαπραγματευτεί αρκετές φορές ο κινηματογράφος. Απ΄την άλλη, η ίδια πρόσβαση επιτρέπει την ανάπτυξη καινοτόμων ευεργετικών ιδεών. Καμία τεχνική και καμία τεχνολογία δεν είναι βεβαίως ουδέτερη: άρα η έκθεση μας παροτρύνει να σκεφτούμε τους σκοπούς για τους οποίους χρησιμοποιούμε μια τεχνική, και όχι την αξία της ίδιας της τεχνικής.

Φώτο: © Σταύρος Πετρόπουλος

Η έκθεση Adhocracy παρουσιάζεται με ελεύθερη είσοδο στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, έως 5 Ιουλίου 2015. Περισσότερες πληροφορίες.