Χρήστος Θεοδωρίδης: Ο Άμλετ είναι ένα έργο που μοιάζει να χωράει τα πάντα

Με αφορμή τον Άμλετ, του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που παρουσιάζει η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων από τις 28 Απριλίου 2014 στο Θέατρο Πορεία, ο σκηνοθέτης Χρήστος Θεοδωρίδης μιλάει στο Culturenow.gr για την παράσταση.

Συνέντευξη Μαριάννα Παπάκη

CultureNow: «Άμλετ» του Σαίξπηρ: Ένα εμβληματικό έργο, άλυτο μυστήριο ακόμα και για έμπειρους και μεγάλους καλλιτέχνες, σκηνοθετικά και ερμηνευτικά. Τι σας φοβίζει στο έργο;

Χρήστος Θεοδωρίδης: Ο Άμλετ είναι πρωτίστως ένα έργο που αγαπώ. Από τον καιρό ακόμα που το γνώρισα καλύτερα σπουδάζοντας στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ. Και με το φίλτρο αυτό της αγάπης, δεν με φοβίζει τίποτα. Γνωρίζω πολύ καλά το βάρος και τη ευθύνη που συνοδεύει αυτήν μας την επιλογή ωστόσο δεν θα την κάναμε αν είχαμε στο νου μας όλές αυτές τις διαστάσεις του ζωντανού μύθου που περιγράφεις. Θα σου πω οτι ασχολούμαστε ενάμιση χρόνο με αυτό το έργο, με πολύ κόπο, θυσίες και δουλειά, ωστόσο χωρίς κανένα φόβο. Όλον αυτόν τον καιρό επέλεξα ηθελημένα να μελετήσω πολύ τον Σάιξπηρ και τα έργα του ωστόσο καθόλου όσα έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τον Άμλετ. Και αυτό γιατί ήθελα να αφήσω καθαρό το κανάλι της επικοινωνίας μου με το έργο έτσι ώστε να το  πλησιάσουμε με την αγάπη και το σεβασμό που θα πλησιάζαμε έναν άνθρωπο που θα θέλαμε να γνωρίσουμε καλύτερα και έχει και πολλές πιθανότητες να γίνει φίλος μας. Και είδαμε πως τελικά συναντηθηκαμε.

C. N.: Σημαντικό στοιχείο είναι και η νέα μετάφραση του έργου. Ποια ανάγκη σας οδήγησε σε αυτή την απόφαση και ποια είναι τα νέα στοιχεία, κατά τη γνώμη σας, στη μετάφραση της Ιζαμπέλας Κωνσταντινίδου; Πώς αυτά αλληλεπιδρούν με τη δική σας ματιά στην παράσταση;

Χ. Θ.: Η διαδικασία της μετάφρασης είναι μια διαδικασία ερμηνείας και ως ένα βαθμό και μιας πρώτης σκηνοθεσίας. Η ανάγκη για νέα μετάφραση προέκυψε  από την καθαρότητα και την αγνότητα που θέλαμε να έχουμε προσεγγίζοντας το έργο. Διαβάσαμε όλες τις μεταφράσεις του έργου στα ελληνικά ωστόσο συνειδητοποιήσαμε οτι πολύ πρακτικά δεν ήταν τα δικά μας λόγια, δεν περιείχαν τους δικούς μας στόχους, δεν περιέγραφαν τον δίκο μας κόσμο, αυτόν που ζούμε σήμερα. Και δεν το εννοώ με την έννοια της “καλής” ή της “κακής” μετάφρασης – αυτές οι κρίσεις όταν ασχολείσαι με την θάλασσα των ιδεών του Σαίξπηρ φαίνονται τραγικά μικρές – αλλά με την έννοια της προσωπικής ενασχόλησης με το έργο και του βαθμού που αναπτύσσεται η σχέση αυτή. Γνώρισα πολύ καλά τον ‘Αμλετ μέσα από αυτήν την διαδικασία. Τις αρετές της μετάφρασης θα τις κρίνουν οι ειδικοί. Αυτό που πέτυχε κατα τη γνώμη μου η Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου στη μετάφρασή της είναι και αυτό που συζητούσαμε εξαρχής, να αποδοθεί η βαθύτερη ποίηση του έργου, αυτή που δεν είναι προφανής, και συνεπώς η ψυχή του με απλότητα και ειλικρίνεια. Αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους στόχους της παράστασης.  

C. N.: Ποιοι είναι οι άξονες της προσέγγισής σας; Ποια στοιχεία του έργου θα θέλατε να αναδείξετε;

Χ. Θ.: Τώρα που το σκέφτομαι αν υπήρχε κάτι που φοβόμουν σε σχέση με τον Άμλετ-συμπληρώνοντας ίσως και την προηγούμενη μου απάντηση- είναι αυτή ακριβώς η ερώτηση. Ο ‘Αμλετ είναι ένα εξαιρετικά πυκνό και διαδαλώδες έργο. Μια μεγάλη πηγή νοημάτων που προσκαλει τον εκάστοτε καλλιτέχνη να βουτήξει και να δει μέσα σ αυτήν αυτά που θέλει ο ίδιος. Μοιάζει να χωράει τα πάντα. Ωστόσο αυτός είναι ο κίνδυνος. ‘Οσο προσπαθείς να ακολουθήσεις τη δική σου ματιά στο έργο τόσο απομακρύνεσαι από αυτό. Ευθαρσώς στην αρχή των προβών έλεγα οτι δεν έχω απολύτως καμία ερμηνεία του έργου στο τσεπάκι γιατί το θεωρώ εγκληματικό να ξεκινήσεις με αυτήν σαν οδηγό. Δεν είχα ερμηνεία, δεν είχα ανάγνωση, είχα ένα πολύ συγκεκριμένο “φίλτρο”. Μια ανάγκη. Αυτό το φίλτρο ήταν απόλυτα συνδεδεμένο με τον αρχικό λόγο που πρωτοαγάπησα τον ‘Αμλετ: η ιδέα ενός ανθρώπου που προσπαθεί να αλλάξει τον κόσμο.Αυτό ήταν που με οδήγησε σε όλη μου τη σκηνοθεσία και ακολουθώντας το πιστά προέκυψε αυτό που ονομάζεις άξονα. Δεν ξεκίνησα με αυτόν. Δεν θέλησα να επιβάλλω ιδέες στον έργο. Δεν θέλω να εχω την ικανότητα να αναδείξω στοιχεία του. Το έργο ζει και χωρίς εμένα. Χρέος και ευθύνη μου είναι να μεταφέρω στον κοινό όσο γίνεται πιο καθαρό και αμόλυντο τον λόγο που με συγκίνησε εξαρχής ο ‘Αμλετ, το συναίσθημά μου και τη σχέση μου με αυτόν και όχι κάποια “έξυπνη” ιδέα που είχα ένα απόγευμα διαβάζοντάς τον.’Οταν βασικός στόχος της υποκριτικής στην παράσταση είναι να επικοινωνείται ο λόγος αθώος και καθαρός και όχι επιφορτισμένος από επιπλέον “συμμετοχή” του ηθοποιού-βασικές παρεξηγήσεις έχουν γίνει σε αυτόν τον τομέα-πως γίνεται να ακολουθήσω εγώ κάτι διαφορετικό στη σκηνοθεσία; Θεωρώ πολύτιμη τη συμμετοχή του κοινού στο τελικό λύσιμο του παζλ. Και εσύ σαν δημιουργός θα πρέπει να ανοίξεις τα κανάλια για να επιτευχθεί αυτή η επικοινωνία. Και αυτό πρέπει να γίνει με απόλυτη ειλικρίνεια και αθωότητα.

C. N.: Πείτε μας λίγα λόγια για τους συνεργάτες σας. Πόσο σημαντική είναι η έννοια της ομάδας στο θέατρο;

Χ. Θ.: Στη συγκεκριμένη παραγωγή η Ορχήστρα είχε την τύχη να συνεργάζεται με ανθρώπους που είτε γνώριζε από προηγούμενες δουλειές είτε τους γνώρισε πρώτη φορά στον ‘Αμλετ. Και θεωρώ τεράστια επιτυχία στους έξι μήνες που διήρκησαν οι πρόβες να μην υπήρξε ούτε μία στιγμή παράλογης έντασης και μη επικοινωνίας. Υπήρξε αντ’ αυτού μια ουσιαστική αμοιβαία εμπιστοσύνη που ήταν εξαιρετικά καθοριστική για το συγκεκριμένο εγχείρημα. Μην έχοντας να αντιμετωπίσεις δύσκολες καταστάσεις έμενες καθαρός για την ουσιαστική δυσκολία: την σχέση σου με το έργο και την παράσταση. Νομίζω αν κάτι ορίζει την έννοια της ομάδας στο θέατρο είναι αυτη ακριβώς η εμπιστοσύνη, ο καθένας από τη σκοπιά του και το ρόλο του στην παράσταση, προς όλους τους άλλους. Και βέβαια ο κοινός στόχος, που απορρέει πάλι από την εμπιστοσύνη. Η έννοια λοιπόν της ομάδας στο θέατρο δεν διαφέρει από την γενικότερη έννοια της ομάδας. Δεν ξέρω αν οι ομάδες διαρκούν, δεν ξέρω καν αν θα πρέπει κιόλας να διαρκούν. Αυτό όμως που είναι συγκινητικό είναι αυτή η στιγμή που 20 άνθρωποι τοποθετούν στο ίδιο τραπέζι τη σκέψη και το συναίσθημά τους και προχωράνε μπροστά βλέποντας τον ίδιο ορίζοντα. Μέσα από τεράστιες πρακτικές δυσκολίες, θυσίες και προβλήματα. Αυτό έγινε με τον ‘Αμλετ και τους ευχαριστώ προσωπικά τον καθένα ξεχωριστά για αυτό.

C. N.: Πρόκειται για την 4η παραγωγή της ομάδας «Η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων». Πώς αξιολογείτε την πορεία και την εξέλιξη της ομάδας και ποιοι είναι οι στόχοι σας για το μέλλον της;

Χ. Θ.: Η Ξένια Θεμελή και εγώ που δημιουργήσαμε την ιδέα της Ορχήστρας μεγαλώνουμε όμορφα μέσα από αυτήν. Συνδημιουργούμε όλο και πιο ουσιαστικά καθώς περνάει ο χρόνος. Δεν ξέρω για το αποτέλεσμα, αυτό θα το κρίνουν οι θεατές και οι τρίτοι παρατηρητές. Ωστόσο αυτό για το οποίο είμαι σίγουρος είναι οτι δουλεύοντας τόσο καιρό μαζί αλλά και με ανθρώπους που μας εμπιστέυτηκαν από την πρώτη κιόλας παραγωγή μας, το Ως το τέλος, η έρευνά μας αποκτάει όλο και περισσότερα αποτελέσματα και συνεπώς όλο και μεγαλύτερους στόχους. Βρίσκονται οι ισορροπίες, τα λάθη, τα σωστά, οι νέες επιδιώξεις.Ο ‘Αμλετ πιστέυω οτι είναι κρίσιμο σημείο για την Ορχήστρα. Είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαστε με ένα ολοκληρωμένο θεατρικό έργο-παλιότερες δουλειές μας είχαν τον χαρακτήρα της σκηνικής σύνθεσης, εκτός από το ‘Εσπασε που όμως ακολουθούσε στη γραφή του αυτήν την δομή- και μάλιστα με ένα κλασικό θεατρικό κείμενο. Μετά τον Παρθενώνα είχαμε τεράστια ανάγκη για κάτι τέτοιο και διαλέξαμε τον ‘Αμλετ με μια κοινή σκέψη : Αν όχι τώρα, πότε; Πρακτικοί στόχοι υπάρχουν πολλοί ωστόσο βασικός στόχος της Ορχήστρας παραμένει αυτός που υπήρξε εξαρχής, να προχωράει όσο μπορεί με ειλικρίνεια και ουσία στην έρευνά της.

C. N.: Τα τελευταία χρόνια δημιουργούνται αρκετές νέες θεατρικές ομάδες οι οποίες προσπαθούν, ενημερώνονται, ταξιδεύουν, έχουν στόχους. Θα βλέπατε να γεννιέται μια ενιαία,  νέα αισθητική θεάτρου από τους νέους ανθρώπους; Και αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;

Χ. Θ.: Ευαίσθητο αυτό το θέμα. Φοβάμαι την κοινή αισθητική, φοβάμαι τις ταμπέλες.Δεν θεωρώ οτι το ελληνικό θέατρο χρειάζεται μια κοινή αισθητική που θα δημιουργηθεί από νέους ανθρώπους- άλλος παρεξηγημένος όρος. Μέχρι ποια ηλικία θεωρείσαι νέος;Ας συμφωνήσουμε εκεί πρώτα. -Αυτό που χρειάζεται είναι αυτοί οι νέοι άνθρωποι να τολμήσουν και να προτείνουν την αισθητική τους, ακόμα και αν είναι διαφορετική. Και ας καταλήξουμε με πολλές αντιλήψεις αισθητικής. Από αυτό το κράμα πιστεύω οτι θα βγει κάτι. Ωστόσο την παρούσα στιγμή δεν βλέπω τόλμη δυστυχώς. Βλέπω αγωνιώδεις προσπάθειες αποδοχής. Λέμε υποτίθεται όχι σε παλιότερες γενιές και την επόμενη στιγμή πασχίζουμε αυτές οι γενιές να μας πούνε μπράβο. Και μέσα σ αυτήν την προσπάθεια βλέπω μπέρδεμα, ψέμα και ματαιοδοξία.’Οταν αποφασίσουμε να μας εμπιστευτούμε τότε ας μιλήσουμε για αισθητική.

C. N.: Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δημιουργούνται πολλές θεατρικές ομάδες από νέους ανθρώπους, ωστόσο οι καλές δουλειές είναι λίγες και ακόμα πιο λίγες οι καλές δουλειές οι οποίες έχουν έναν πολιτικό, με την ευρεία έννοια, λόγο. Για ποιους λόγους πιστεύετε πως συμβαίνει αυτό;

Χ. Θ.: Καταρχάς η αύξηση των θεατρικών ομάδων ούτως ή άλλως δεν σημαίνει απαραίτητα και κάτι καλό. Το θέμα είναι για ποιον λόγο βρίσκεσαι με κάποιους άλλους ανθρώπους και δουλεύεις. Τι σε κινεί. Ποια είναι η ανάγκη σου. Πολλές ομάδες τελευταία δημιουργούνται με το εξής σκεπτικό: Δεν πληρωνόμαστε από πουθενά οπότε ας βρεθούμε με δυο φίλους να κάνουμε κάτι. Αυτό με μαθηματική ακρίβεια θα καταλήξει σε πανωλεθρία, όχι για κανένα άλλο λόγο αλλά γιατί η πρόθεσή σου από την αρχή δεν ήταν η σωστή. Δεν δημιουργούμε για να περάσει η ώρα. Δεν δημιουργούμε για να πάρουμε λεφτά.Δημιουργούμε γιατί έχουμε αυτήν την ανάγκη. Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Μπορεί να ακούγεται παρωχυμένο ωστόσο είναι πέρα για πέρα αληθινό. Οι καιροί μας είναι άγριοι.Και πιστέυω οτι μένοντας πιστοί στην ανάγκη αυτήν και ζώντας  την τραγική κατάσταση που ζει η χώρα πια-ένα στάδιο μουδιασμένης μετά-κατάθλιψης σχεδόν, οπού δεν σου κάνει πια ούτε η γκρίνια, ούτε η απογοήτευση, ούτε η επανάσταση, ούτε το παραδοσιακό βρίσιμο και κοιτάς σαστισμένος-το αποτέλεσμα που θα βγάλεις δεν μπορεί παρα να συστήνει πολιτική πράξη με την ευρεία έννοια του όρου. Είναι γενικά επικίνδυνο να μην έχεις γνώμη. Παρόλο που η εποχή αυτή σου προσφέρει απλόχερα την ευχαρίστηση να γίνεις μηδενιστής, είναι η μοναδική ίσως στιγμη στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας οπου αυτό ΔΕΝ πρέπει να γίνει. Υπήρξαν αλεπάληλες στιγμές που ανατρίχιασα με το πόσο καίριο έργο είναι ο ‘Αμλετ. Με το νόημά του, με την σκέψη του. ‘Ενας άνθρωπος πασχίζει να αποκαταστήσει μια ιδέα σε έναν κόσμο οπου αυτή η ιδέα λείπει. Να τον αλλάξει. Να πράξει. Να σταθεί όπως λέει “όρθιος απέναντι στα κύμματα της συμφοράς”.

C. N.: Μετά τον «Άμλετ» έχετε ήδη άλλα σχέδια που μπορείτε να μας ανακοινώσετε;

Χ. Θ.: Η αλήθεια είναι οτι ακόμα δεν μπορούμε  να σκεφτούμε τίποτα μετά τον ‘Αμλετ. Το σίγουρο είναι οτι θέλουμε να  συνεχίσει και μέσα στην επόμενη χρονιά. Αυτό σαν πιο βραχυπρόθεσμο σχέδιο. Και θέλουμε να τον ταξιδέψουμε και στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Σχέδιο επόμενης δουλειάς ακόμα δεν υπάρχει. Θα πρέπει πρώτα να “ηρεμήσει” ο ‘Αμλετ μέσα μας.

Η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων παρουσιάζει τον Άμλετ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στο Θέατρο Πορεία. Περισσότερες πληροφορίες