Η παράσταση Υο-κι-χι / 楊貴妃 – Το τραγούδι της αιώνιας θλίψης, σε μουσική Φίλιππου Τσαλαχούρη, θα παρουσιαστεί από τις 16 Νοεμβρίου και για δεκαέξι μόνο παραστάσεις.
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, μετά την εξαιρετική Νέκυια που παρουσιάστηκε στην Επίδαυρο με ηθοποιούς του θεάτρου Νο (βραβείο καλύτερης παράστασης αρχαίου δράματος 2015), επανέρχεται στο είδος, αυτή τη φορά από την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι, επιλέγει να ανεβάσει με Έλληνες ηθοποιούς, ένα έργο της παράδοσης του Νο, σε μια παράσταση που, αν και διατηρεί απολύτως τη δομή, τους σκηνικούς συμβολισμούς και τη βασική αισθητική μιας παράστασης Νο, δεν έχει σκοπό να μιμηθεί το είδος, κρατώντας προσωπικές αποστάσεις. Ο σκηνικός χώρος είναι λιτός, όπως ορίζεται από τις αρχές αυτού του θεάτρου, ενώ τα κοστούμια έχουν ιδιαίτερη σημασία.
Ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης, που συνέθεσε πρωτότυπη μουσική για την παράσταση έχοντας ως γνώμονα τη συγκεκριμένη οπτική του σκηνοθέτη, επιλέγει τη μεταφορά της κύριας μουσικής απόδοσης σε ένα σύνολο μουσικής δωματίου. Κρίσιμο συστατικό της σύνθεσης, ο ΧΟΡΟΣ, αποτελείται από έξι άτομα και ολοκληρώνει φωνητικά την αφήγηση, όπως προσδιορίζεται από τη δραματουργία του κειμένου.
Η Υο-κι-χι (Yōkihi / 楊貴妃) αποδίδεται, στο συγγραφέα Komparu Zenchiku [1405-1468 μ.Χ.] – ο οποίος μαζί με τον Zeami [1363-1443 μ.Χ.] θεωρείται απ’ τους σημαντικότερους ποιητές, σκηνοθέτες, ηθοποιούς και θεωρητικούς στην ιστορία του θεάτρου Νο.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Σύμφωνα με τον μύθο, η εξαιρετικής ομορφιάς πριγκίπισσα Υο-κι-χι έχασε τη ζωή της στην κοιλάδα Μπέγκαϊ. Ο αυτοκράτορας της Κίνας Γκένσο, συντετριμμένος από την απώλεια, αναθέτει σε έναν Μοναχό του Ταό να αναζητήσει τον τόπο που κατοικεί το πνεύμα της. Με τη βοήθεια ενός Χωρικού, ο Μοναχός φθάνει στην Κατοικία της Μεγάλης Αγνότητας. Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς με λόγια τη συνάντησή τους…
Η ποίηση συγκινεί και συγκλονίζει, η αλήθεια και η φαντασία υπονομεύουν το χρόνο.
Ο Μοναχός, όμως, πρέπει να φύγει. Εκείνη, καταρρέει και μένει, στον πύργο της Αιώνιας Ζωής.
Διακεκριμένη ηθοποιός του Θεάτρου Τέχνης, η Ρένη Πιττακή μαθήτευσε δίπλα στον Κάρολο Κουν επί 25 συναπτά έτη, παίζοντας από αρχαίο δράμα και αναγεννησιακό θέατρο μέχρι νεότερη ευρωπαϊκή, αμερικάνικη, αλλά και νεοελληνική δραματουργία. Έχοντας διαγράψει μια μοναδική πορεία στο ελληνικό θέατρο, η κορυφαία ερμηνεύτρια συνεχίζει το ταξίδι της παραμένοντας ανοιχτή σε ενδιαφέρουσες συναντήσεις και περιμένοντας πάντα «ν’ αποτύχει καλύτερα». Η δεύτερη συνάντησή της με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό έρχεται δύο περίπου δεκαετίες μετά την παράσταση Άμλετ, ερμηνεύοντας εδώ το Πνεύμα της πριγκίπισσας Υο-κι-χι.
Σκηνοθετικό σημείωμα
“Life is like a dream
and goes
with the speed of
lighting.
It’s like a dewdrop
In the morning;
It soon falls
and is broken”
Ένα είδος δραματικής ποίησης, τόσο πρωταρχικής και θεμελιώδους, τόσο έντονης και σχεδόν τόσο όμορφης όσο το αρχαίο ελληνικό δράμα του πέμπτου αιώνα των Αθηνών, υπάρχει ακόμα ζωντανή κάπου στον κόσμο.
«Σύγκρινε τον χορό
την ακινησία μου
με ένα ασημένιο βάζο
γεμάτο παγωμένο χιόνι»
(Αυτή η φράση, επιτομή της τέχνης των σαμουράι και της τέχνης του Νο, θα μπορούσε να εκφέρεται σε α’ πρόσωπο:
α) από τον ήρωα / το πνεύμα μια γυναίκας – μια γυναικεία μορφή
β) από τον Χορό
εκείνη τη στιγμή, εκείνη την ύστατη στιγμή του χορού της – χορός του Απέριττου, λέγεται – εκείνη την κρίσιμη στιγμή που όλοι καταλαβαίνουμε πότε η Γλώσσα συναντά τα υλικά της όρια, ο Λόγος φθάνει στα όρια, ανήμπορος κάποιες στιγμές να εκφράσει το μέγεθος της Χαράς, του Πόνου της ύπαρξης, λίγο πριν αναχωρήσει αποχωριστεί τον Άλλον, τη σκιά, το σώμα, την ανάμνησή του.)
Τον πέμπτο π.Χ. αιώνα, το Αρχαίο ελληνικό Δράμα αναδύθηκε μέσα από τις θρησκευτικές τελετές των εορτών προς τιμήν της θεότητας του κρασιού. Τον πέμπτο μ.Χ. αιώνα, το ιαπωνικό Δράμα αναδύθηκε από τις θρησκευτικές τελετές των εορτών για τους θεούς του Σιντοïσμού. Και τα δυο ξεκίνησαν από έναν ιερό χορό – μια Επιφάνεια του ίδιου του Θεού. Και τα δυο προσέθεσαν έναν Χορό που τραγουδούσαν οι ιερείς. Και στα δυο, ο λόγος ήταν έμμετρος και ενσωμάτωνε μια οργανική δομή από διακριτές λυρικές ενότητες. Και στα δυο, η μουσική κατείχε εξέχοντα ρόλο. Και στα δυο, η δράση αρχικά, ήταν μια εξέλιξη του ιερού εκείνου χορού. Και τα δυο είχαν ανάγκη αδήριτη εξαίσια, Μάσκες.
Τον όγδοο μ.Χ. αιώνα, οι ευγενείς της ιαπωνικής αυλής επινόησαν την τέχνη του τσαγιού και μια τέχνη για να «αφουγκράζονται το θυμίαμα». Έκτοτε, η υπέροχη τέχνη του υπαινιγμού, της μεταφοράς ή, πιο σωστά, η αγάπη για το υπαινικτικό στην Τέχνη, βρίσκεται βαθιά στις ρίζες του θεάτρου Νο.
Γύρω στα 1602 μ.Χ., το θέατρο Νο, καθιερώνεται ως η επίσημη μουσική της αυλής των Σογκούν. Τα έργα του Νο, αριστουργήματα ανθρώπινης λεπτότητας, ποίησης, αξιοπρέπειας και αφαίρεσης μοιάζουν συχνά στα μάτια του δυτικού θεατή μικρά και ανολοκλήρωτα – ενώ τα ίδια είναι απόλυτα πλήρη στη σύνθεσή τους. Ο λόγος είναι απλός: συχνά, η κρίσιμη σκηνή στηρίζεται πολύ περισσότερο σε έναν χορό από ότι στις λέξεις.
Αυτός ο χορός του Νο, προερχόμενος κατευθείαν από την ιερή του περίοδο, και που ήταν ο χορός της Επιφάνειας του Θεού – εκεί, όπου η γλώσσα, ακόμα και στις εξαιρετικότερες στιγμές του λυρισμού της αδυνατεί να διατυπώσει το βαθύ μυστήριο της ύπαρξης εάν το σώμα, το ρυθμικό σώμα δεν την αποκαλύψει χορεύοντας – παραμένει ο σωματικός και πνευματικός πυρήνας των έργων του.
Ακόμα και στις πιο λυρικές εκδοχές του, στο θέατρο Νο ο χορός του Θεού παραμένει το κεντρικό του ιδίωμα. Όπως και στο αρχαίο ελληνικό δράμα, τα λυρικά μέρη τα τραγουδούσαν εκπαιδευμένοι Χοροί – κι εδώ εντοπίζεται μια διαφορά: στο ελληνικό Δράμα ο Χορός όχι μόνο τραγουδούσε μα και χόρευε· στο ιαπωνικό Δράμα δεν δρα, δεν χορεύει· καταγίνεται με τον ρεμβασμό, ή τραγουδάει.
Στο θέατρο Νο, χορεύει μόνον ο ήρωας.
Τα έργα του Νο – μη έχοντας υποστεί ρωγμές στη συνέχεια της αδιάκοπης ιστορίας τους – δεν αποποιήθηκαν ποτέ την ιερή τους υπόσταση.
ΥΟ-ΚΙ-ΧΙ
Ένα ελάχιστο κόσμημα καθαρής ποίησης, μια επιτομή αφαίρεσης και ουσίας, η μικρότερη πέρλα από τον θησαυρό κάποιου μακρινού μας Πριάμου, ικανή να περικλείει και να υπαινίσσεται μέσα στον ελάχιστο όγκο της όλα τα είδη αξιών ή αρχών για το τί μπορεί να είναι μουσική, αφήγηση, χορός, ποίηση, θέατρο, χειρονομία.
Επιλέξαμε αυτόν τον χώρο της Λυρικής, όχι διότι αυτός μας προσφέρθηκε, αλλά διότι έχει τη δυνατότητα να αιχμαλωτίσει την έννοια της βαθιάς Σιωπής, συστατικό αυτής της ιδιαίτερης τέχνης.
– ΜΜ
Υ.Γ. Διαποτισμένοι από την πρόζα, καταφεύγουμε συχνά στο «συναίσθημα» για να συναντήσουμε την ψευδαίσθηση μιας εσωτερικής συνέχειας, μιας αρχέγονης πρωταρχικής μνήμης που λέγεται Μουσική και που από εκεί καταγόμαστε. Το Νο είναι μια αστραφτερή μυστική δίοδος προς τις πηγές, και ανεπιφύλακτα προς το έπος και το αρχαίο Δράμα.
Είναι μια τέχνη, πάνω στην τέχνη της ζωής και της επανάληψής της.
Συντελεστές:
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός
Μουσική: Φίλιππος Τσαλαχούρης
Σκηνή – Κοστούμια: Εύα Μανιδάκη
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Επιμέλεια κίνησης: Τάσος Καραχάλιος
Κατασκευή μάσκας: Μάρθα Φωκά
Πρόσωπα
Πνεύμα της Υο-κι-χι: Ρένη Πιττακή
Μοναχός του Ταό – Μάγος: Ανθή Ευστρατιάδου
Χωρικός: Άρης Νινίκας
Πρόσωπο της σκηνής: Τάσος Καραχάλιος
Χορός: Θανάσης Ακοκκαλίδης, Νίκος Ζιάζιαρης, Στέλιος Θεοδώρου-Γκλίναβος, Παναγιώτης Ιωσηφίδης, Ιώκο-Ιωάννης Κοτίδης, Φοίβος Μαρκιανός
Μουσικοί: Παναγιώτης Γιοχάλας (κλαρινέτο), Άλκηστις Μισούλη (βιόλα), Θεανώ Παπαδάκη (βιολί), Φίλιππος Τσαλαχούρης (φλάουτο)
Φωτογραφίες: © Δ. Σακαλάκης
