Ζάφος Ξαγοράρης: Οι δημιουργοί οφείλουν να παρατάσσονται σε κοινές διεκδικήσεις και αγώνες

Στα πλαίσια του προγράμματος του ΝΕΟΝ ‘ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΠΟΛΗ’ και με αφετηρία την ιστορική παράσταση Το Μεγάλο μας Τσίρκο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, ο Ζάφος Ξαγοράρης δημιούργησε την εγκατάσταση Παράσταση στο υπαίθριο πάρκινγκ πίσω από το εγκατελειμμένο θέατρο Αθήναιον, στο οποίο ανέβηκε το έργο πριν από την εξέγερση στο Πολυτεχνείο κατά της χούντας το 1973, και με πρωταγωνιστές την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο. Η παράσταση θεωρήθηκε μια από τις σημαντικότερες πράξεις καλλιτεχνικής αντίστασης και κριτικής κατά της δικτατορίας.  

Συνέντευξη: Στρατής Πανταζής

Culture Now: Τι σας ώθησε να δημιουργήσετε ένα έργο εμπνευσμένο από την ιστορική θεατρική παράσταση Το Μεγάλο μας Τσίρκο; Αφορά την σημερινή κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας;

Ζάφος Ξαγοράρης: Είναι μια παράσταση την οποία είχα δει σε παιδική ηλικία μαζί με τους γονείς μου και την είχα σχεδόν ξεχάσει. Ξαναβλέποντας κάποιες από τις εικόνες που έχουν απομείνει, ξεκίνησε μια προσωπική εμπειρία ανάδυσης αναμνήσεων και στη συνέχεια μια προσπάθεια αποκατάστασης του παρελθόντος. Χαρακτηριστικά του έργου όπως η κοινή προσπάθεια καλλιτεχνών από διαφορετικές περιοχές, ή η χαμένη δυνατότητα εκφοράς άμεσου πολιτικού λόγου και η επικοινωνία με το ευρύ κοινό, είναι σήμερα μια νοσταλγική αναφορά αλλά και μια ταυτόχρονη προτροπή.

CN: Εσείς προτείνατε το χώρο στο ΝΕΟΝ ή το αντίστροφο, με αποτέλεσμα να δημιουργήσετε το συγκεκριμένο έργο;

ΖΞ: Η επιλογή του χώρου έγινε μετά από δική μου πρόταση και μετά από μια σειρά σκέψεων και επιλογών που δεν ήταν δυνατόν να πάρουν την άδεια εγκατάστασης. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω ότι το πάρκινγκ της οδού Ηπείρου και ο κινητός χαρακτήρας της μαρκίζας συνομιλούν πολύ καλά, ενώ φωτίζεται και μια πλευρά του θεάτρου «Αθήναιον» που έμενε σκοτεινή μέχρι τώρα. Είναι μια απόπειρα περικύκλωσης του κτίσματος σε μια προσπάθεια αποκρυπτογράφησης του παρελθόντος του.

CN: Σχετικά με το ηχητικό κομμάτι του έργου, ακούγεται ολόκληρη η παράσταση ή αποσπάσματά της; Αν είναι αποσπάσματα, επιλέχθηκαν τυχαία ή έχουν κάποια βαθύτερη σημασία;

ΖΞ: Στο ηχητικό κομμάτι του έργου συνεργάστηκα με τον Νεκτάριο Παππά και τον Άρη Δρουκόπουλο, προκειμένου να επεξεργαστούμε τμήματα της παράστασης, έτσι ώστε αυτά να γίνονται αισθητά μόνο όταν οι επισκέπτες πλησιάζουν την εγκατάσταση. Προσπαθήσαμε δηλαδή με την χρήση κατευθυνόμενων ηχείων, να δώσουμε, κατά κάποιον τρόπο, εκτός από το φως και μια απόμακρη φωνή στην μαρκίζα.

CN: Εκτός από την εγκατάσταση, ετοιμάζετε μία ταινία και ένα βιβλίο που θα τα παρουσιάσετε αργότερα. Μιλήστε μας για αυτά.

ΖΞ: Κατά την διάρκεια της προετοιμασίας του εγχειρήματος μίλησα με κάποιους από τους συντελεστές της παράστασης. Όταν ολοκληρωθεί το ερευνητικό αυτό τμήμα του έργου, θα παρουσιαστούν σχετικές εικόνες και κείμενα, οι οποίες θα τεκμηριώνουν εκτός από την εικαστική δράση τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών του ιστορικού θεάματος.     

CN: Με αφορμή τα ερωτήματα που βρίσκουμε στο επίλογο του κειμένου της επιμελήτριας κυρίας Γρέγου, θα ήθελα να μου απαντήσετε στα εξής: Ποιος πιστεύετε ότι πρέπει να είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη στη σημερινή κοινωνία της κρίσης; Πώς εσείς αντιλαμβάνεστε την ‘πολιτικοποιημένη’ τέχνη; Και πώς μπορεί να εξασφαλιστεί η καλλιτεχνική ελευθερία;

ΖΞ: Οι καλλιτέχνες και οι πολίτες στην χώρα μας, αλλά και στις άλλες χώρες, δεν μπορούν να μένουν απαθείς στις συνθήκες που επιδεινώνονται σε όλα τα επίπεδα. Υπάρχουν έργα στα οποία η καλλιτεχνική έκφραση συνδυάζεται με την άμεση διατύπωση πολιτικών αιτημάτων και άλλα που αυτό γίνεται πιο υπόγεια. Σε κάθε περίπτωση, οι δημιουργοί είναι την ίδια στιγμή και πολίτες και οφείλουν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους ή να παρατάσσονται σε κοινές διεκδικήσεις και αγώνες. 

Photo by Natalia Tsoukala

CN: Πολλές φορές σχεδιάζετε και υλοποιείτε ηχητικές ή άλλες εγκαταστάσεις και δράσεις στον δημόσιο χώρο. Τι σας ελκύει στο δημόσιο χώρο; Πιστεύετε ότι η δημιουργία έργων στο δημόσιο χώρο είναι πιο σημαντική στις μέρες μας από αυτήν έργων που προορίζονται να εκτεθούν στον κλειστό χώρο του μουσείου ή της γκαλερί;

ΖΞ: Τα εικαστικά έργα, οι εγκαταστάσεις, τα σχέδια, οι προβολές ή οι δράσεις έχουν μια δική τους ζωή ανεξάρτητα από τον χώρο που βρίσκονται. Η αφετηρία της διατύπωσής τους, η απεύθυνση και η τελική αποδοχή τους έχουν πολλές φορές μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Αν θέλει κανείς να δοκιμάσει ή ακόμα και συμπεριλάβει την άμεση συμμετοχή ή αντίδραση του κοινού, τότε ένα έργο στην πόλη δίνει την δυνατότητα αυτής της εκατέρωθεν αλληλεπίδρασης. Υπάρχουν βέβαια και εγκαταστάσεις που σχετίζονται με εγκαταλελειμμένες ζώνες, όπως αυτές που πραγματοποίησα στην Κύπρο το 2004 και το 2005, οι οποίες στέκουν, για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα, μόνες τους χωρίς την παρουσία επισκεπτών ή περαστικών.     

CN: Σε παλαιότερη συνέντευξή σας στον κύριο Θανάση Δρίτσα, λέτε ότι θεωρείται τον εαυτό σας ζωγράφο, παρόλο που δημιουργείτε κυρίως ηχητικές και άλλου είδους εγκαταστάσεις. Γιατί το πιστεύετε αυτό;

ΖΞ: Υπάρχει ένα τμήμα της διαδικασίας ενός ενιαίου καλλιτεχνικού έργου, όπως αυτό που παρουσιάζεται στο πάρκινγκ, το οποίο επεξεργάζομαι αποκλειστικά με σχέδια. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η θαμπή εικόνα του παρελθόντος από την μαρκίζα του Μεγάλου μας Τσίρκου αποτέλεσε για μένα ένα θέμα το οποίο επανέλαβα δεκάδες φορές και στο οποίο τελικά επιχείρησα να δώσω ζωή με την δημιουργία της κινούμενης κατασκευής.  

Φωτογραφία: Κατερίνα Στεφανιδάκη

◊ Ο ΝΕΟΝ παρουσιάζει το έργο του Ζάφου Ξαγοράρη “Η Παράσταση” στα πλαίσια του προγράμματος ‘ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΠΟΛΗ’. Περισσότερες πληροφορίες, εδώ