Ζιζή Μακρή – Να ξαναρχίσω τούτο το ταξίδι: Αναδρομική Έκθεση στα Αρχεία του Μοντέρνου

Ο χώρος τέχνης «Τα Αρχεία του Μοντέρνου» παρουσιάζουν την αναδρομική έκθεση χαρακτικής της Ζιζή Μακρή …

από τις 27 Ιουνίου μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου 2012.

Η Ζιζή Μακρή γεννήθηκε το 1924 στο Βελιγράδι. Το 1946, σπουδάζει χαρακτική στην École des Beaux-Arts, στο Παρίσι. Δάσκαλός της υπήρξε ο Δημήτρης Γαλάνης. Το 1951 η Γαλλική κυβέρνηση την απελαύνει μαζί με τον σύζυγό της, τον γλύπτη Μέμο Μακρή, λόγω των πολιτικών πεποιθήσεών τους. Εγκαθίστανται μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70 στην Ουγγαρία.

Στην Ουγγαρία, συμμετέχει ενεργά στην εικαστική ζωή της χώρας. Πραγματοποιεί ατομικές εκθέσεις και συμμετέχει σε πολλές ομαδικές. Την περίοδο αυτή, εικονογραφεί πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων του Μπέρτολτ Μπρεχτ και Γιάννη Ρίτσου. Πραγματοποίησε πολλά ταξίδια. Στην Κίνα το 1956, στη Ρωσία το 1962 και στη Κούβα το 1963, στο Αζερμπαϊτζάν-Γεωργία-Αρμενία το 1964-1966. Η Ζιζή Μακρή ποτέ δεν δέχτηκε ότι η εικαστική δημιουργία συνδέεται αποκλειστικά με την απομόνωση του εργαστηρίου. Υπήρξε η καλλιτέχνης που συνέδεσε την παραγωγή του έργου με το ταξίδι και την περιπλάνηση. Η σύνδεση αυτή γινόταν από την πλευρά του βιώματος και την άσκηση ενός ερεθίσματος. Πολλές ενότητες της καλλιτεχνικής της δουλειάς εμπνέονται από τα ταξίδια που πραγματοποίησε. Οι ενότητες αυτές υπήρξαν καταγραφές των ταξιδιών. Όχι μόνο ένα μεγάλο μέρος του χαρακτικού της έργου, αλλά και τα σημειωματάρια με τα σχέδιά της αποτελούν τέτοιες καταγραφές. Το 1976, παρουσιάζει στην Ουγγαρία την έκθεση με ταξιδιωτικά σχέδια με θέμα: «Στη Σοβιετική Ένωση χωρίς φωτογραφικό φακό». Ο τίτλος που επιλέγεται είναι ενδεικτικός για τη χρήση του σχεδίου στο έργο της. Το 1960 εισέρχεται παράνομα στην Ελλάδα στα πλαίσια κομματικής αποστολής, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ (1960-61).

Έγκλειστη στου Αβέρωφ, χαράζει τη σειρά από λινόλαιο, με τις γυναίκες της φυλακής. Ένα μικρό μέρος αυτής σειράς δημοσιεύεται στο βιβλίο του Γιάννη Ρίτσου: Το Δένδρο της φυλακής και οι γυναίκες, Αθήνα 1963, (έκδοση της Επιθεώρησης Τέχνης).

Εκτός από τη χαρακτική, ασχολείται με το ψηφιδωτό και την tapisserie. Το 1973, στην Ουγγαρία, εκθέτει, για πρώτη φορά, έργα με ψηφιδωτά. Έχει παρουσιάσει το έργο της σε ατομικές εκθέσεις στο Πεκίνο: 1956, 1958, 1959, στη Βουδαπέστη, 1958, 1962,1973, 1975, 1978, 1986. Στην Αθήνα, παρουσιάζει το έργο της, για πρώτη φορά, στο Ζυγό, το 1964, με θέμα την ενότητα της φυλακής. Στην Πόλη του Μεξικού το 1963, στην Αβάνα, το 1964. Στο Bars της Ουγγαρίας το 1976. Στις Νέες Μορφές, 1979, 1982, 1985. Στο Ηράκλειο το 1983, στην Ουάσιγκτον το 1986, στη Λευκωσία το 1990, στο μουσείο Μπενάκη, το 2010. Έχει βραβευθεί σε παγκόσμιους διαγωνισμούς στο Βερολίνο 1953, στη Βαρσοβία, το 1955, στη Μόσχα το 1957, στη Γενεύη το 1963. έχει τιμηθεί δύο φορές με το βραβείο Μούνκατσι (1959, 1963), καθώς και με την ανώτατη διάκριση για τις εικαστικές τέχνες της Ουγγαρίας, το βραβείο του εξαίρετου καλλιτέχνη (1984). Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις σε πολλές χώρες του κόσμου.

Άγγελος Παπαδόπουλος
Η Ζιζή Μακρή στην Κίνα του Μάο

1956 η χαράκτρια Ζιζή Μακρή, στα πλαίσια πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ Ουγγαρίας, ΕΣΣΔ και Κίνας, ταξιδεύει ανά την Κίνα, φωτογραφίζει, σχεδιάζει και κρατά σημειώσεις. Με την επιστροφή της στην Βουδαπέστη –όπου ζει με τον σύζυγό της, τον γλύπτη Μέμο Μακρή, αφότου απελάθηκαν από τη Γαλλία για πολιτικούς λόγους το 1951– χαράζει μια σειρά ξυλογραφιών (παράλληλα σχεδιάζει και με παστέλ). Σ’ αυτές αποτυπώνεται ο θαυμασμός που της προκάλεσε τόσο η κινέζικη παράδοση –όχι μόνο η καλλιτεχνική– αλλά και οι αλλαγές που έφερνε η Λαϊκή Δημοκρατία.

Στις ξυλογραφίες αυτές –πρώτος σημαντικός σταθμός της καλλιτεχνικής της πορείας– η Ζιζή Μακρή δεν αποκρύπτει τις ρίζες της: η ψαθωτή χάραξη, τα μοτίβα της οποίας ορίζουν τη σύνθεση, αλλά και ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο αυτή η τελευταία δομείται, οι έντονες, όχι ιδιαίτερα σινικές, τονικότητες των χρωματισμών –μεγάλο μέρος των ξυλογραφιών είναι έγχρωμες (με 3-4μήτρες)–, όλα προδίδουν την ευρωπαϊκή καλλιτεχνική της ταυτότητα και τις σπουδές της κοντά στον Γαλάνη.
Η κινέζικη παραδοσιακή τέχνη, ιδιαιτέρως η χαρακτική, της δημιουργούσε ασφαλώς θαυμασμό, οι επιδράσεις της όμως εντοπίζονται περισσότερο στη θεματολογία, η οποία εστιάζει στην παράδοση (όπως π.χ. στις φιγούρες της κινέζικης όπερας), ιδωμένη –αλλού λιγότερο και αλλού περισσότερο– υπό το πρίσμα της εποχής· έτσι, οι ορυζώνες, οι αγροτικές εργασίες και τα πορτρέτα εργατών κυριαρχούν στα έργα αυτής της ενότητας, συνδυαζόμενα –όπως παραδοσιακά συνηθίζεται– με το φυσικό τοπίο: τα σινικά όρη και τον ποταμό Γιανγκ-Τσε.

Σε καμία περίπτωση όμως η θεματογραφία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού–ουσιαστικά επιβεβλημένη, τότε– δεν επισκιάζει τις ικανότητες της Μακρή στη σύνθεση, το χρώμα και –κυρίως– στη χάραξη. Θα λέγαμε μάλιστα ότι αυτή η προσέγγιση του θέματος, ακριβώς χάρη στο γεγονός ότι δεν «σινίζει», δεν μιμείται ούτε αντιγράφει, αλλά ούτε και το βλέπει «εξωτικά», καθιστά τις ξυλογραφίες της υψηλού επιπέδου. Μια ικανή χαράκτρια όπως αυτή δεν θα μπορούσε παρά να χαράζει άρτια έργα, από άποψη τεχνικής όσο και σύνθεσης – δεν θα έπεφτε ποτέ στην παγίδα της υποβάθμισης του έργου για να αναδείξει το –πολιτικό ή άλλο– μήνυμα.

Πράγματι, η Ζιζή Μακρή χειρίζεται εξαιρετικά την τεχνική της. Η χρήση των μοτίβων που δημιουργεί η ψαθωτή χάραξη δεν περιορίζεται στη διακόσμηση: η εναλλαγή τους αποτελεί –σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα– τη μέθοδο με την οποία δομείται το σχέδιο, η εικόνα πηγάζει από τους συνδυασμούς τους. Τα αποτελέσματα αυτής της τεχνικής είναι εμφανέστερα στις έγχρωμες ξυλογραφίες, όπου τα μοτίβα κάθε χρώματος (κάθε μήτρας) αλληλεπικαλύπτονται προκαλώντας τις ιδιαίτερες εκείνες χρωματικές και σχεδιαστικές αρμονίες, τις χαρακτηριστικές ενός έργου κατ’ εξοχήν μοντέρνου. Η ένταση του χρώματος –το οποίο λόγω των περιορισμών της τεχνικής δεν παρουσιάζει τονικές διακυμάνσεις– και οι παράτολμοι χρωματικοί συνδυασμοί συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στη δημιουργία αυτής της μοντέρνας αισθητικής.

Επιμέλεια έκθεσης: Mυρτώ Βουδούρη – Άγγελος Παπαδόπουλος

Επιμέλεια καταλόγου: Άγγελος Παπαδόπουλος