Ζωντανοί και Νεκροί – Κονσταντίν Σιμόνοφ

O Κονσταντίν Σιμόνοφ ήταν πολυγραφότατος και ένας από τους πλέον εξέχοντες Ρώσους λογοτέχνες που, αν και φίλα προσκείμενος στο καθεστώς, δέχτηκε συχνά κριτική για τις φιλελεύθερες θέσεις του. Εμβληματική θεωρείται η πολεμική τριλογία του που ξεκινούσε με το βιβλίο «Ζωντανοί και Νεκροί» γραμμένο το 1959, όπου πραγματεύεται την υποχώρηση του Κόκκινου Στρατού απέναντι στους Ναζί το 1941 και τη Μάχη της Μόσχας. O Σιμόνοφ ζωγραφίζει με τα πιο μελανά χρώματα την άσκοπη σφαγή, τη φρενίτιδα του πολέμου και τη σύγχυση που προκλήθηκε από την επίθεση.

Αν και πρόκειται για μυθιστόρημα, το βιβλίο «Ζωντανοί και Νεκροί» αποκαλύπτει την αξιοθρήνητη κατάσταση των στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού που με τις εκκαθαρίσεις του Στάλιν είχε αποδεκατιστεί. Με σύμμαχο τη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, ο Σιμόνοφ συνυφαίνει αρμονικά σε ένα γιγάντιο πλέγμα χαρακτήρες και γεγονότα, και κατορθώνει να αποδώσει αυτήν την «αδιόρατη σκόνη» που αναπόφευκτα καλύπτει ένα λαό σε περίοδο πολέμου. Ένα εκτενές έργο, που αποζημιώνει τελικά τον αναγνώστη χάρη στην ιστορική του ακρίβεια και την περίτεχνη μυθοπλασία του.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Σιμόνοφ έκανε σκληρή αυτοκριτική λέγοντας ότι συχνά οι Ρώσοι λογοτέχνες παρουσίαζαν μια πλαστή εικόνα της σοβιετικής καθημερινότητας, και ευχήθηκε να σταματήσει αυτή η διαστρέβλωση της πραγματικότητας με το πρόσχημα του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού».

Είναι στιγμές που ο άνθρωπος έχει την εντύπωση
πως ο πόλεμος δεν αφήνει μέσα του ανεξίτηλα ίχνη,
μα αν είναι πράγματι άνθρωπος,
διαπιστώνει πως η εντύπωσή του ήταν λαθεμένη.

Κονσταντίν Σιμόνοφ

– Κωνσταντίνος Ι. Γκοβόστης

Για το βιβλίο

Είναι στιγμές που ο άνθρωπος έχει την εντύπωση πως ο πόλεμος δεν αφήνει μέσα του ανεξίτηλα ίχνη, μα αν είναι πράγματι άνθρωπος, διαπιστώνει πως η εντύπωσή του ήταν λαθεμένη.

Ο παραδοσιακός ρωσικός βερμπαλισμός –κληροδότημα της τολστόιας επιρροής– σε συνδυασμό με το πολυχρησιμοποιημένο ανά την υφήλιο θέμα του πολέμου, θα μπορούσαν να έχουν σταθεί εμπόδιο στην προσπάθεια του Ρώσου συγγραφέα και δημοσιογράφου Κονσταντίν Σιμόνοφ να δημιουργήσει ένα καθηλωτικό χρονικό των αρχών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και, πιο συγκεκριμένα, των γεγονότων του Δυτικού Ρωσικού Μετώπου, τότε που οι Γερμανοί προήλασαν εναντίον της Μόσχας. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν συνέβη! Ο συγγραφέας παρουσιάζει με συναρπαστικό και συνάμα ακριβή τρόπο μάχες, οπισθοχωρήσεις και κυκλωτικές κινήσεις, αλλά δεν αρκείται μόνο σε αυτό.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που το σκεπάζει η καταχνιά του πολέμου –κάθε πολέμου, οποιουδήποτε έθνους–, με τον τρόμο του αλλά και με τις ανταμοιβές και τις εξάρσεις του, και, πάνω από όλα, με την άκρατη περιφρόνησή του για ό,τι χωρίζει τους Ζωντανούς από τους Νεκρούς. Ο ήρωας του βιβλίου, ο Βάνια Σιντσόφ, ένας νεαρός πολεμικός ανταποκριτής, μπαίνει στην πρώτη γραμμή του πολέμου, τραυματίζεται, αιχμαλωτίζεται και τελικά δραπετεύει, έχοντας απολέσει την αστυνομική και κομματική του ταυτότητα – δηλαδή τα εχέγγυα της επιβίωσής του. Πασχίζοντας να διασώσει την υπόληψή του ως στρατιώτη οδηγείται από μονάδα σε μονάδα, από σύντροφο σε σύντροφο και, παρόλο που η πίστη του στη νίκη της χώρας του παραμένει αταλάντευτη, εκείνο που συχνά κλονίζεται είναι η πίστη του στην ανθρώπινη φύση.

Όμως, ο Σιντσόφ, με όλη την αφοσίωση και τις απογοητεύσεις του, δεν είναι παρά ένας άνθρωπος. Ο πραγματικός ήρωας, που προσλαμβάνει επικές διαστάσεις, δεν είναι άλλος από τον Ρωσικό Στρατό. Με σύμμαχο τη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, ο Σιμόνοφ συνυφαίνει αρμονικά σε ένα γιγάντιο πλέγμα χαρακτήρες και γεγονότα και κατορθώνει να αποδώσει αυτή την «αδιόρατη σκόνη» που αναπόφευκτα καλύπτει έναν λαό σε περίοδο πολέμου. Ένα εκτενές έργο που ωστόσο αποζημιώνει τελικά τον αναγνώστη χάρη στην ιστορική του ακρίβεια και την περίτεχνη μυθοπλασία του.

Ένα «οργισμένο και χειμαρρώδες» βιβλίο – New York Times

Ο συγγραφέας

Ο Κονσταντίν Σιμόνοφ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1915. Ήταν πολεμικός ανταποκριτής, συγγραφέας και ποιητής. Έγραψε, επίσης, έργα για το θέατρο. Το πρώτο του θεατρικό έργο «The History of One Love» ανέβηκε στο κρατικό θέατρο του «Λένινσκι κομσομόλ» του Λένινγκραντ. Ισχυρός άνδρας της Εταιρίας Σοβιετικών Λογοτεχνών κι αρχισυντάκτης διάφορων λογοτεχνικών εντύπων, ο Σίμονοφ, χάρη και στις διασυνδέσεις του με το καθεστώς και την προσωπική φιλία του με τον Στάλιν, είχε τεράστια δύναμη.

Το 1940, ο Σίμονοφ γνώρισε και ερωτεύθηκε την πολύ αγαπητή στο κοινό ηθοποιό Βαλεντίνα Σερόβα, για την οποία έγραψε το πασίγνωστο στη Σοβιετική Ένωση ερωτικό ποίημα «Περίμενέ με». Στις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έγραφε για την Krasnaya Zvezda, την εφημερίδα του Κόκκινου Στρατού. Ο Σιμόνοφ έφτασε μέχρι το βαθμό του Συνταγματάρχη και πήρε μέρος στη Μάχη του Βερολίνου. Μετά το τέλος του πολέμου υπηρέτησε σε πρεσβείες του εξωτερικού στην Ιαπωνία, τις ΗΠΑ και την Κίνα. Δούλεψε για την Pravda. Από το 1946 έως το 1950 και από το 1954 έως το 1958 ήταν αρχισυντάκτης στο λογοτεχνικό περιοδικό Novy Mir. Κατά τα έτη 1950-53 αρθρογραφούσε για τη Literary Gazette.

Με το μυθιστόρημά του «Ζωντανοί και Νεκροί» κατόρθωσε να περιγράψει με τον πιο γλαφυρό τρόπο τα χρόνια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Άλλα έργα του είναι: «Μέρες και Νύχτες στις φλόγες του Στάλινγκραντ», «Η εποποιία του Στάλινγκραντ», «Μέγα Προσευχητάριον». Πέθανε στη Μόσχα το 1979.