Τα Κτηνολόγια ήταν μεσαιωνικές χειρόγραφες εγκυκλοπαίδειες για σπάνια ή μυθικά ζώα διανθισμένες με σχέδια, σύμβολα και ηθικά διδάγματα. Στα Κτηνολόγια πρωταγωνιστούσε μία φύση μοιραία, που φέρει την τρομερή αίσθηση του Υψηλού και πλημμυρίζει δέος τον αναγνώστη, σχηματίζοντας ένα φαντασιακό wunderkammer συμβόλων, μύθων, δοξασιών, στοιχείων μαγείας και αποτροπαϊκών αναθημάτων, τα οποία μαζί με τις λεπτομερείς απεικονίσεις των αλλόκοτων δημιουργημάτων της, δημιουργούσαν ανεξίτηλες εντυπώσεις στο συλλογικό θυμικό.
Καθώς οδεύσαμε προς την εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων, διαρρήξαμε βίαια τη θαυματοποιό αχλή του άδυτου της φύσης, καθώς, μέσα από τη διαδοχή των βιομηχανικών επαναστάσεων, ξεκίνησε η κατασκευή των απομαγεμένων λεωφόρων του αιώνα της δυτικής πατριαρχικής Λογικής. Έτσι η φύση εξερευνήθηκε δίχως σεβασμό από άκρη σε άκρη, γέμισε χαίνουσες πληγές και αποστερημένη πια από τα ανείπωτα, μυστηριακά της θέλγητρα, άρχισε να καταρρέει από τη δίχως όριο εκμετάλλευση της, ως ανεξάντλητη πλουτοπαραγωγική πηγή.
Η έκθεση Bestiary περιγράφει έναν μαγικό κόσμο όπου η ζωή προσδιορίζεται ξανά μέσα από το πρίσμα της φαντασίας. Είναι ένας κόσμος όπου ο καθένας μπορεί να αλλάξει, να μεταμορφωθεί, να γίνει κάτι άλλο, ένας κόσμος ελεύθερος, γεμάτος ελπίδα. Ταυτόχρονα λειτουργεί ως παραβολή ενός αιώνα που επέβαλε αφόρητη πίεση στον ορισμό του εαυτού, αναγκάζοντας μας σε μια κατάσταση αποκοπής: από τη φύση, από την επιθυμία, από τους άλλους, από εμάς τους ίδιους. Η έκθεση διαλέγει μία παρέα ετερόκλητων, απόκοσμων πλασμάτων, ως συνοδοιπόρους σε ένα φανταστικό ταξίδι μέσα από τις μεταμορφώσεις των σωμάτων, αλλά και την έκκεντρη τοποθέτηση του ανθρώπου, όχι ως βασικό νοηματοδότη σε ένα ιεραρχικά δομημένο σύμπαν, αλλά ως συνυπάρχοντα σε ένα σύμπαν μπαρόκ, με ποικίλες εκδοχές και διαρκείς μεταμορφώσεις, όπου συχνά συναντάμε υβριδικές συναρμογές ανθρώπου, ζώου και μηχανής.
Τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, που κάποιοι ονόμασαν Ανθρωπόκαινο, όταν απειλείται η ίδια η επιβίωση του είδους, πώς αλλάζει ο ορισμός της ύπαρξης και τι διαφοροποιεί το φυτό, το ζώο, τον άνθρωπο και τον μη άνθρωπο; Ποιες νέες συμμαχίες δημιουργούνται μεταξύ ζωών και κόσμων; Το ξέσπασμα της πανδημίας, η εξάρτηση από την τεχνολογία, η κλιματική κρίση, η έξαρση των κοινωνικών εντάσεων μας έφερε πρόσωπο με πρόσωπο με τη μοναξιά μας αλλά και τις ευθύνες μας, όπως και με την εξάρτηση μας από τον συμβιωτικό ιστό που μας ενώνει με τα άλλα είδη και με τον πλανήτη συνολικά.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Σε αυτό το κλίμα, πολλοί καλλιτέχνες οραματίζονται το τέλος του “κτηνώδους” ανθρωποκεντρισμού, γιορτάζοντας μια νέα κοινωνία με τον ζωικό κόσμο και με τη Γη. Η φύση επανεφευρίσκεται ως πηγή έμπνευσης, όπως συμβαίνει στα χειροποίητα έργα των παραδοσιακών κοινοτήτων που αντλούν από το ζωικό βασίλειο δυνάμεις αναγκαίες για την ανθρωπότητα, έτσι ώστε συχνά ο άνθρωπος να δανείζεται ζωική γνώση για να νικήσει το φόβο της θνητότητας και πλέον για να προλάβει τη σταδιακή κατάρρευση των οικοσυστημάτων.
“Αγνοούμε τόσο την έννοια του δράκου όσο και την έννοια του σύμπαντος” διατεινόταν με αφοπλιστική φυσικότητα ο Jorge Luis Borges στο Βιβλίο των Φανταστικών Όντων.
Με την καλπάζουσα φαντασία του Borges να επανέρχεται στο προσκήνιο, οι καλλιτέχνες εντρυφούν στην επαναμάγευση ειδών και τόπων που ο σύγχρονος άνθρωπος βλέπει πλέον μόνο σε συσκευασίες ή σε παλαιά βιβλία. Στις φωτογραφίες της Renate Graf, στο Walking on Sand, περήφανοι αίγαγροι ρίχνουν τις παγανιστικές σκιές τους στην ψημένη γη, οι ίδιοι γίνονται προϊόντα εκμετάλλευσης στις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες της Νικόλ Οικονομίδης, ενώ στα ζωγραφικά του τελάρα ο Κοσμάς Κοσμόπουλος αποτίει φόρο τιμής στα περήφανα κέρατα που κοσμούν το κρανίο τους δημιουργώντας πολύπλοκους οργανικούς καθεδρικούς /Cathedrals. Στις φωτογραφίες της Wild and Free η Maria Antelman, ενσωματώνεται η ίδια στο τοπίο, αφήνοντας μόνο τα μέλη της γυμνά σαν ρίζες, ενώ η Isabelle Cordemans με όχημα τις καμπυλόσχημες θηλυκότητες αγκαλιάζει τις ελεύθερες πτήσεις των πουλιών, και η Κατερίνα Ζαχαροπούλου επιχειρεί με λεπταίσθητο χρυσαφένιο σχέδιο να αδράξει μία σκηνή από το Αηδόνι του Αυτοκράτορα του Άντερσεν. Ο Ηλίας Παπαηλιάκης δημιουργεί το μετείκασμα της αναδεύουσας σάρκας σε ένα άχρονο περιβάλλον ενώ ο Γιώργος Σταματάκης το εξαϋλώνει στην πρωτόγονη μορφή του πάνω σε ένα βράχο σαν απολίθωμα.
Κάποιοι καλλιτέχνες θρηνούν σιωπηλά για την απώλεια της βιοποικιλότητας.
Η Εύη Ρουμάνη επιχειρεί να ζωντανέψει τα ωδικά πτηνά με κιμωλία στο χαρτί κι ο Guy van Bossche δοκιμάζει μια αντίστοιχη αλχημιστική τελετουργία με ελαιοχρώματα. Η Bryony Dunne φωτογραφίζει σε μαύρο φόντο τρυποκάρυδους, τσαλαπετεινούς πετροχελίδονα και μελισσοφάγους, τη μελαγχολική στιγμή της αιχμαλωσίας της ελεύθερης ύπαρξης τους και η Nina Saunders στο Exhale τα εγκιβωτίζει στο οικιακό περιβάλλον. Ο Ανέστης Ιωάννου με τα παστέλ επάνω σε ντένιμ ύφασμα, δοκιμάζει και εκείνος να παγώσει τη σιλουέτα του καλύτερου φίλου του ανθρώπου στο χρόνο, με τον Pieter van der Schaaf να επαναφέρει την ανάμνηση του σκύλου που συνήθιζε να απλώνει τις -κεραμικές πια- πατούσες του μπροστά στο σκαμπό του αγαπημένου του human. Τον διαπεραστικό πόνο από τον αγαπημένο της σκύλο που έχασε πριν καιρό η Φωτεινή Πούλια, τον κατευνάζει με τις ιαματικές λέξεις από τη Φιλία του Σκύλου του Παπαγιώργη μεταφρασμένη στην Λατινική, την επίσημη γλώσσα των Bestiaries. Ο Παναγιώτης Κεφαλάς οικτίρει την ανθρώπινη ματαιοδοξία που δολοφονεί τα μεγάλα θηλαστικά και τα μετατρέπει σε διακοσμητικά αντικείμενα χωρίς αιδώ στα εύπορα σπίτια. Εμπνεόμενοι από μια περιοχή του πλανήτη που βρίσκεται στη δίνη της κλιματικής κρίσης, τη Σρι Λάνκα, οι Kapurani Bros δημιουργούν αρχετυπικά γλυπτά της χλωρίδας και πανίδας της, με την απειλητική φιγούρα των στρατιωτών που εμπλέκονται σε τοπικές συρράξεις να δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο την διατήρηση της φυσικής αρμονίας.
Τα νέα πλάσματα και σώματα της επόμενης μέρας μοιάζουν να διαθλώνται μέσα από ένα όνειρο όπου δεν υπάρχει πλέον ο όρος “ανθρωπότητα” αλλά “ζωικότητα”. Ο Δημήτρης Φραγκάκης με τα μολύβια του δίνει ζωή σε αλλόκοτα υβρίδια, πιθανόν ζώα που έχουν ταλαιπωρηθεί στο παρελθόν στα χέρια των ανθρώπων και έχουν αποκτήσει τις δικές τους αποτροπαϊκές δυνάμεις επιβίωσης, ενώ ο Brian Whiteley, στις δικές του μελέτες για κτήνη/ Beast Studies, σχεδιάζει άφυλα όντα που βρίσκονται σε διαρκή αλληλοεξάρτηση μέσα από την ανταλλαγή των υγρών τους σε ένα νέο μετα-φυσικό περιβάλλον. Η Κατερίνα Χρηστίδη με τα κάρβουνα της μοιάζει να γητεύει θολές εικόνες από ακριβοθώρητα πλάσματα της αβύσσου ενώ οι Βαρβάρα Λιακουνάκου και O.lala παντρεύουν άνθρωπο και ζώο με απροσδόκητα, ερωτογενή αποτελέσματα.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με μία εικόνα ανεστραμμένης vanitas, με τα χειροποίητα όπλα του ανθρώπου, στρεβλά και δεμένα με επιδέσμους, να φαντάζουν παθητικά και ακίνδυνα, καθώς ο Κώστας Τσώλης δοκιμάζει μία πραγματεία όχι στη σύγχρονη τεχνολογικά τρομαχτική οπλική παντοδυναμία αλλά σε μία low tech προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει περισσότερο κι από τη φύση, τον ίδιο του τον εαυτό. Τελικά όμως είναι η φύση που λυτρώνει τον άνθρωπο, με τις θεραπευτικές ιδιότητες της επαφής ενός ανήμπορου ηλικιωμένου με ένα ήσυχο γαϊδουράκι με απαλή γούνα, στο βίντεο The Corridor της Sarah Vanagt.
Αυτό που μένει είναι η ανάσα της φύσης μέσα από την αέναη ροή των εποχών, που μας θυμίζει η ρυθμική κίνηση ενός άυλου μετρονόμου με δείχτη ένα μοναδικό φτερό παγωνιού, στο Suggestability of attraction, την αιθέρια υπνωτιστική κινητική κατασκευή του Andreas Kalli.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Dimitris Fragakis, Babulas, 2014, pencil and erase on found print mounted on wood panel, 16.5×13.5 cm
Διαβάστε επίσης:
«Κτηνολόγιο: Eυρήματα, αλληγορίες, αναπαραστάσεις»: Ομαδική έκθεση στην Crux Galerie